Ит-құсқа құс ілдірген

Қазақта ит-құс деген сөздің бары анық. Итке қаратылып айтылғаны да анық, құсқа қаратылып айтылғаны да анық. Амандық-саулықтан соң қыр қазағы «Ит-құстан амансыңдар ма?» деп жөн сұ­расады. Қазіргі жұрт мұны «Қасқырдан аман­сыңдар ма?» деп түсінеді.

Шынымен, солай ма?

Қазақ әпсанасында италақаз екі жұмыртқа тас­тайды. Соның бірін құмай, екіншісін тазы басады. Құмайдың басқаны – ит те, тазының басқаны не ит емес, не құс емес. Құмай басқаны – құмайтазы да, тазы басқаны – итқұс. Құмаймен аң қағады. Итқұсқа бөккен дуадақ, саңырауқұр сынды құстарды іл­діреді. Ертеде емдік мақсатта итқұспен кептер де аулаған.

Бұған қарап бабаларымыздың құс ілген итті жақтырмағанын көреміз. Өз ісімен шұғылданбады деп иттің басын кемсітетінін байқаймыз. Пәле-жала осындай шатасулардан деп түсінген.

«Ит-құстан амансыңдар маның» мағынасы енді түсінікті болар.

Төрехан МАЙБАС,

этнограф.