«Ойыннан от шығады»
Балаға ерекше көңіл бөлу – баршаның міндеті. Олардың амандығы арқылы мемлекеттің табысты болашағын жарқын көзбен елестете аламыз. Алайда, қазіргі таңда кез келген жерде баланың құқығы оңай тапталуда. Өкінішке қарай олар озбырлық пен қорқынышқа толы қоғамның куәгері болуға мәжбүр. Бұл туралы Президент Жолдауында да ерекше атап айтқан.
Қазіргі таңда көліктің алдынан жүгіріп шығып, жол бойында жанқиярлық әрекетке баратын балалар көбейіп тұр. Бәс тігіп, бейнеролик үшін жолды кесіп өтетін жасөспірімдер өздерін осылайша өлімге итермелеуде. Әлі күнге әлеуметтік желілерде және WhatsApp мессенджерінде балаларға арналған «Жүгір немесе өл» жаңа ойыны жайлы ата-аналарға ескерту жасалуда.
Республикалық мұғалімдер съезіндегі сөзінде Қасым-Жомарт Тоқаев соңғы кезде зорлық көрген, зардап шеккен балалардың ата-аналары тарапынан үндеу хаттар жиі келетінін айтқан. Президент мұндай хаттарды оқу оңай емес екенін де атап өтті.
– Соңғы уақытта маған зорлық-зомбылық көрген балалардың ата-аналарынан өтініштер келіп түсуде. Ашығын айтқанда, мұндай хаттарды оқу оңай емес. Жасөспірімдердің қылмыстық психологиясы мен кейбір мұғалімдердің немқұрайлығының құрбаны болған балалардың жай-күйі жүректі ауыртады, – деді Президент.
Жасөспірімдердің қылмыстық психологиясы жайлы мектептерде ата-аналарға жиі айтылғанымен, көңілден шығатын нәтиже аз. Мәселен, WhatsApp мессенджерінде балаларға арналған «Жүгір немесе өл» жаңа ойыны қазіргі таңда көп баланы компьютер мен телефонның алдына шақыруда. Бұл жөнінде Ішкі істер министрлігі «Әлеуметтік желілерде жасөспірім балалардың қауіпті әрекеттері туралы «Жүгір немесе өл» деп аталатын бейнероликтер тарап жатыр. Бүгінге дейін біздің елде мұндай фактілер тіркелген жоқ» деген түсініктеме берді. Соған қарамастан, биылғы 9 айда республика бойынша кәмелетке толмағандардың қатысуымен 2,5 мыңнан астам жол-көлік оқиғасы орын алып, 200-ден астам бала қаза тапқан. Үш мыңға жуық адам жарақат алған. Ал, Zakon.kz жолдардағы қауіпті ойын елімізде 2017 жылы пайда болғанын растайды. Соңғы 5 жылда осыған ұқсас қауіпті ойындар басқаша атаумен берілгенімен, түпкі мақсаты – балаларды әлі күнге дейін өмірімен қош айтысуға шақырып тұр.
Мәселен, Самат Қайратұлы есімді қарағандылық кішкентай тұрғын «Жүгір немесе өл» ойынын әлі ойнайтынын айтады. Ол ойын барысында бағдаршамның қызыл жарығы кезінде жолды кесіп өтуге асығады екен.
– Онда жолды кесіп өту керек, сол үшін көліктерге жақын жүгірген жақсы. Ол жерде көліктің алдынан тікелей жолды кесіп өту керек. Егер жолды жүгіріп өтіп, аман қалсаң жеңімпаз боласың. Мен әлі жеңімпаз болған жоқпын, – дейді 8 жасар оқушы.
Ойынды зерттеп көрсек, кураторлар жасөспірімдерге психикаға әсер ететін тапсырмалар береді. Басында тіркелуші өлім туралы ойламастан, қызығып ойнай бастайды. Кейін ойын барысында қысымға ұшырап, соңғы жол – өлімге итермелейді.
– Көп жағдайда 9-14 жас аралығындағы балаларда өлім ойындарын ойнау жиі кездеседі. Жеткіншектер бейнелер мен суреттер арқылы ойланып, интернеттен көргендерін нұсқау, тапсырма деп қабылдайды. Мұндай ойындарды ата-анасының тиісті назары мен қамқорлығынан айырылған балалар көбірек ойнайды. Сол арқылы өзінің жеңісін басқаларға дәлелдегісі келеді, – дейді қарағандылық психолог Сымбат Қуанышқызы.
Психологтың айтуынша, танымал ойын арқылы жасөспірім өзін өлімге итермелемес үшін, ата-ана баласымен сөйлесіп, оған мұндай ойын-сауықтың қауіптілігін ескертуі тиіс. Көлік қағып кетудің салдарынан өмір бойы мүгедек болып немесе өліп қалуы мүмкін екенін түсіндіргені жөн. Бұған Президент республикалық мұғалімдер съезінде тоқталған.
– Жалпы балаға психологиялық қысым жасалмауына, ең алдымен, ата-ана жете көңіл бөлуі керек. Ондай оқиға болса, мектептегі медиация қызметі мұғалімге және ата-анаға ескертіп, кәсіби медиаторлармен бірге балаға барынша көмек беруі тиіс, – деген.
Сондай-ақ, Мемлекет басшысы «Балаларыңыздың зорлық-зомбылық жасауына, қоғамдық тәртіпті бұзуына ерік бермеңіздер. Әсіресе, оларды мұғалімдердің алдында қорғамаңыздар. Баланың бетінен қақпаймын деп, оның теріс қылықтарына көз жұма қараудың соңы келешекте қайғылы жағдайға әкеп соқтыруы мүмкін», – деді.
Облыстың ішкі істер департаментіндегі жедел сақшылар биыл облыста оқу орындарына іргелес аумақтарда 261 құқық бұзушылық анықталғанын айтты. Жасөспірімдер құқығының бұзылмауын көздеген аймақтың тәртіп сақшылары осы мақсатта 300-ден астам білім ошақтарын аралапты.
– Әзірге Қарағандыда «Жүгір немесе өл» ойынына қатысты дерек тіркелген жоқ. Алайда, құрғақ асфальтпен сағатына 60 шақырым жылдамдықпен келе жатқан көлік тағы 20 метр жүргенде ғана тежегішті тежей алады. Қауіпті оқиғаның орын алуына үш секунд жеткілікті, – дейді ішкі істер департаментінің мамандары.
Балалар мен жасөспірімдердің білмей қылмысқа ұрынбауын ескерген олар «Мектеп» жедел-алдын алу шарасын ұйымдастырып, кәмелетке толмағандарға дәрістер оқыған. Қоғам белсенділері де мектеп оқушыларына жолда не істеуге болмайтынын түсіндіріп, үнемі іс-шаралар өткізеді. Бірақ, олардың айтуынша, тіпті мұғалімдердің көмегімен де әр баланың санасына жете жеткізу оңай емес.
Соңғы уақытта мектеп оқушыларының телефондарына «Жүгір немесе өл» ойыны жайлы ұсыныстар жиі түседі. Жолға шығып, жақындап келе жатқан көліктің алдынан жүгіруге шақыратын ұсыныстар да азаймай тұр. Психологтар ата-аналарға апта сайын баланың әлеуметтік желідегі парақшаларына кіріп, немен айналысып жүргенін тексеріп, зерттеуге кеңес береді. Олай болмаған жағдайда, балаңыз суицидтік ойынның құрбаны болуы мүмкін.
Аяулым СОВЕТ,
Ortalyq.kz
