Тіл – Ұлттық кодтың өзі
«Ымды түсінбеген – дымды түсінбейді» дегенді біз емес, осы кемеңгер елдің өзі айтқан. Бүгінде бұл тіркесті «тілді білмеген – дымды білмейді» деп түбегейлі өзгертпесек те, төтелеуге болатын сияқты. Ым арғы жағы, тіл бергі жағы емес пе? Тар мағынасында қарағанда, тіл – қарым-қатынас, байланыс құралы десек, үлкен мағынасында тіл деген – тұтастық, тіл – татулық пен туыстық, бірлік пен береке, тағысын тағы тарқатып айта берер едік.
Президент Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласын жариялады. Оның ішіндегі «Туған жер», «Жүз жаңа есім» сияқты әлеуметтік бағдарламалардан басқасының бәрі тілге қатысты. Қазақ тілін латын қарпімен таңбалау, «Ұлттық кодыңды» табу, яғни, рухани жаңғырудың басты өзегі – тіл деген сөз. «Рухани жаңғыру» да жаңару да тілден басталады деді Елбасы. Жазу-сызу, соған құрылған латын графикасы да соны төркіндеп тұрған жоқ па?
Біздің «Ұлттық код» дегеніміз – лиро-эпостық батырлар жырынан бастап, Асан қайғы мен Қазтуған, Бұқар жыраулар, Қазыбек, Төле, Әйтеке билер мен Абай, Мағжан, Қасымның айтқандары. Ал, ана тілін білмейтіндер мұндай алыптар сөзін қалай түсініп, зерделемекші? Ана тіліңді білмейді екенсің – «Ұлттық кодтың» ауылы алыс. Мешеу күйі қаласың. Өз ана тіліңде жазып-сызып, оқи алмасаң оған мүлде жолай алмайсың! Латын графикасына өтудің сыры – сонда. Өзіндік ерекшелігі бар дамыған қоғам құру үшін сол ұлттың тілі де ескі келеңсіздіктерден арылып, жаңа мүмкіндіктерге жол ашуы керек. Және өз тіліңді білу – аздық етеді. «Үш тұғырлы тіл» саясаты елімізде ертеден бар. Оны біздің «Ұлттық кодымызды» сақтаушылардың өзі ертеде айтып кеткен. Шәкерім Құдайбердіұлы бабамыз:
«Жасымнан жетік білдім
түрік тілін,
Сол тілге аударылған бүкіл
білім» деп өсті.
Басқа тілді білу – намыс емес, өзгенің артықшылығын алып, өркениетке жол ашу екенін сол кездің өзінде көрсетіп кетіпті. Сондықтан, тіл білгеннің артықшылығы көп.
Рухани жаңғыру – құр көз қылып, мәдени шара өткізу емес, санаға сілкініс жасап, рухани ізгілікке жол ашу екенін түсінгендерді көріп тұрғам жоқ, әзірге. Облыстық, республикалық деңгейде онсыз да өтіп жататын ағымдық дүниелердің бәрін осы «Рухани жаңғыру» аясына теліп жіберген – жалған ұран мен жаппай науқаншылдық емей не? Ал, қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру тұрғысындағы нақты қадамдардың жөні бөлек. Алдағы уақытта ойдағыдай кезең-кезеңімен орындалып, жүзеге асып кетсе, жаңғырудың басты нәтижесін сонда көреміз. Іске сәт делік онда!
Жәнібек ӘЛИМАН,
«Орталық Қазақстан»
