Гербарий қоры цифрланады

Жаз бойы бір топ ботаник дала кезді. Е.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің ғалымдары «Флора мен фауна бойынша деректерді цифрландыру әдістері және биологиялық әртүрліліктің халықаралық платформаларында орналастыру» жобасын қолға алған еді. Сол соны жоба осы маусымнан-ақ жемісін бере бастады. Ғылым және жоғары білім министрлігіне қарасты Ғылым комитеті қаржыландырғанын және айта кетуіміз керек. Арқа даласында өсетін өсімдіктің барлық түрін зерттеп, электронды бағдарламаға түзеді. Биылғы маусымның өзінде өңіріміздің жартысына жуық даласын игеріпті. Университеттің биоғалымдары түтікті өсімдіктердің 400-ден астам түрі жиналғанын, Ұлттық биотехнология орталығына генотиптеу үшін 60 үлгісін жібергенін айтады.

Бұл ғылыми жобаға бірнеше облыс – Қарағанды, Ақмола, Қостанай, Шығыс Қазақстан, Атырау және Маңғыстаудағы ғалымдар тобы қатысады. Ғалымдар флора мен фаунаны кеңінен зерттеп, флораның тамырлы өсімдіктерінің тізімін құруға ниетті. Жобаның тағы бір жемісті тұсы – гербарий қоры толығымен цифрландырылып, халықаралық платформада орналасады. Осылайша, Арқа топырағындағы өсімдіктермен танысуға әлем зерттеушілері мүмкіндік алады.

Биыл жаз бойы университеттің ботаниктері факультет профессоры Маргарита Ишмуратованың жетекшілігімен Осакаров, Қарқаралы, Бұқар жырау, Шет және Ақтоғай ауданында экспедициялық зерттеу жүргізді. Қарқаралы және Бұйратау мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Бектауата тауы мен Спасск шоқылары, басқа да орманды алқаптар қамтылды.

Жобаны жүзеге асыруға биология-география факультетінің ғалымдары ғана емес, сонымен қатар, университеттің докторанттары, магис­транттары мен студенттері де қатысуда.

– Біз осы маусымда өңірдің жартысын зерттеп үлгердік. Келесі жылы зерттеуімізді жалғастырамыз. Осыдан кейін Қарағанды облысы өсімдіктерінің түпкілікті тізімі жасалады. Ол монография түрінде жарияланады, барлық деректер университет сайтында, сондай-ақ, халықаралық ғылыми платформаларда орналасады. Осыдан 25-30 жыл бұрын қолымызда компас, күрек, гербари папкасы, анықтамалық кітап, карта секілді керек-жарақ болатын еді. Қазір спутниктік құрал қосылды. Мысалы, шөптің табылған жерін бұрынғыдай өлшеп жүрмейміз. Әлгі құрал арқылы географиялық орнын дәлме-дәл табамыз, – дейді профессор Маргарита Ишмұратова.

Жобаны қолға алмас бұрын ботаниктер жан-жақты зерттеу жүргізген. Ботаниктер Мәскеудегі М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті биология факультетінің, Санкт-Петербургтағы В.Комаров атындағы ботаникалық институттың, Барнаулдағы Алтай мемлекеттік университетінің, Оңтүстік Сібір ботаникалық бағының гербарийлерінде болып, тәжірибе жинақтаған.

– Гербарийлерді цифрланды­ру қарапайым көрінгенімен, оңай жұмыс емес екенін айтады. Гербарийлік парақты сканерлеп немесе суретке түсіріп, бағдарламаға құр енгізе салмайсыз. Электронды жүйеге мәліметтерді енгізсеңіз, ғаламдық зерттеушілер Арқа даласының бай өсімдіктері мен жан-жануарларымен таныса алады. Цифрланған топтамаларымызды халықаралық жүйе – GlobalBiodiversityInformationFacility-ге (GBIF) жүктеледі. Өкінішке қарай, 2,5. млрд. нүкте кездесетін GBIF әлемдік картасында Қазақстан аумағындағы бос орындар көп. Елге тиесілі 400 мыңнан астам нүктеде тек 130 мыңға жуық түтікті өсімдіктер бар, – дейді жоба жетекшілері.

GBIF картасы осы маусымдағы жинақтармен толығады. Ал, қыс­та бұрын жиналған қор материалдарын цифрландыру бойынша жұмыстар жалғасады. Осы тұста айта кетуіміз керек, биология-география факультетінің гербарийлерінде өткен ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап жиналған үлгілер сақталған.

«iNaturalist» мобильдік қосымшасы арқылы сіз де үлес қоса аласыз. Өзіңіз қызыққан өсімдіктің, жануардың да фотосуретін сол қосымшаға жүктеп, бөлісуге болады. Сапалы суреттер сарапшылардың анықтауымен GBIF ақпараттық жүйесіне енгізіледі. Бүгінде мыңнан аса әуесқой жандар үш мыңға жуық өсімдік түрін суретке түсіріп, жүктеген. Фотосуретпен қоса, орны мен күнін көрсетіңіздер, университет ботаниктері өсімдік түрін зерттеп, анықтауға көмектеседі. Бәлкім, сіз жолдаған өсімдік түрі ғылым үшін жаңалық болуы да әбден мүмкін, – дейді университеттің бір топ ғалымы.

Қасымхан БҮРКІТҰЛЫ,
Ortalyq.kz