Меруеш БАШАЙ: «Мақсат – еларалық рухани байланысты нығайту»

Сыртқы істер министрлігіне қарасты «Отандастар қорының» ұйытқы болуымен Моңғолиядағы қазақтар арасында араға 10 жыл салып, IV кіші Құрылтай өтті. Бір аптаға созылған шара Моңғолияның Улан-Батор, Ховда, Баян-Өлгей аймақтарынан басталып, Ресейдің Қосағаш, Барнауыл өлкелерінде жалғасты. «Отандастар қорының» президенті Абзал Сапарбекұлы бастаған қазақстандық делегаттар құрамында Қазақстан Республикасы Парламент Мəжілісінің депутаттары, дипломатия ардагерлері, зиялы қауым өкілдері, қоғам қайраткерлері бар. Президент тапсырмасымен барған кеңесшісі Мəлік Отарбаев Мемлекет басшысының құттықтау хатын оқыды. Екі елдің ынтымақтастығын нығайтуға үлес қосып жүрген қандастарға Президент атынан «Шапағат» медалі мен Алғыс хат табыстады. Аталған Құрылтайға қатасып қайтқан Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы Қарағанды облыстық филиалының басшысы, Қазақстанның Мəдениет қайраткері, қазақтың аяулы əнші қызы Меруеш Башаймен осы сапар туралы əңгіме өрбіттік.

– Меруеш ханым, бұл сапардың негізгі мақсаты жайлы қысқаша айтсаңыз, бірге барған делегация құрамында кімдер болды?

– Бұл сапардың мақсаты – екі елдің арасындағы гуманитарлық-мəдени жəне əуе қатынасын, Парламентаралық қатынасты нығайту болды. Бұдан бөлек, қандастарымыздың төл мəдениетінен қол үзбеу жəне емін-еркін рухани даму, өніп-өсу сынды бірқатар мəселе негізге алынды. Негізі, шет елдердегі қандастарымыздың тағдыры мемлекетіміздің саясатының арнаулы бір тармағы болып есептеледі. Бұл мəселе да назардан тыс қалған жоқ. Қазақстанның Моңғолиядағы Елшісі Ғабит Қойшыбаев бастаған делегация мүшелері, Мəжіліс депутаттары Үнзила Шапак, Нұргүл Тау, Жарқынбек Амантай, дипломатия ардагері Сайлау Батыршаұлы, жазушы Кəдірбек Құныпия, «Президент жəне халық» газетінің бас редакторы Марат Тоқашбаев, жазушы Ауыт Мұқибек, Түркияның Мимар Синан университетінің профессоры Абдулвахап Қара, Налайх ауданында қызмет ететін «Ер бірлігі» үкіметтік емес ұйым басшылары мен өкілдері қатысты.

– Екі мемлекеттің Сіздер ат басын тіреген өлкелері туралы айтсаңыз…

– Моңғолияның Улан-Батор, Налайх, Ховда, Баян-Өлгей аймақтарында жалғасқан қазақтар кездесуі Алтай Республикасы Қос ағаш ауданына, Барнаул қаласын да қамтыды.

Улан-Батордағы кездесуде Абзал Сапарбекұлы Моңғолиядағы жəне Қазақстанға көшіп келген қандастарымыз Моңғолия мемлекетінің қамқорлығын ерекше ықылас-ризашылықпен еске алатынын атап өтті.

«Біз қазақ пен моңғол халықтары – ежелден бері келе жатқан Ұлы дала өркениетінің мұрагерлеріміз. Екі елдің бірбірін мақтан тұтатын ортақ құндылықтарымыз бар: тарихымыз, тіліміз, салт-дəстүріміз қазақ, моңғол халықтарының бір-біріне етене жақын екенін көрсетеді», – деді ол.

Сонымен қатар, мұнда «Отандастар қорының» Ұлы Дала жобасы аясында шыққан тарихшы Сұлтан Тəукейдің «Сеңгір таулар» романының тұсауы кесілді.

Орыс, алтай, қазақ халықтарының татулықты ту еткен мекенінде құрамында «Отандастар қорының» президенті Абзал Сапарбекұлы жəне Парламент депутаттары Ғалиасқар Сарбасов пен Болат Керімбек пен бір топ зиялы қауым өкілдері бар ресми делегацияны Қосағаш ауданының əкімі Серікжан Мұратханұлы мен аудан мəслихаты төрағасы Санаш Дидунов шекара шебінен қарсы алып, Алтай қазақтарының мұрасы сақталған Жаңа ауыл елді мекеніне алып барды. Делегация мүшелері өңірдің тұрмыс-тіршілігімен танысып, осындағы ұлттық құндылықтар дəріптелген мұражайды аралады.

Алтай Республикасында аумағы жағынан ең үлкен жəне үш бірдей елмен шекаралас жатқан (Моңғолия, Қазақстан, Қытай) Қосағаш ауданының халқы қазақы дəстүрі мен салтын жақсы сақтаған. Атап өтерлігі Ресейдегі қазақ тілінде 1-5 сыныптарға арналған оқулық өткен жылы осы жерде қолданысқа енді.

– Ол жақтағы ағайын қалай қарсы алды? Қандастардың ықыласы һəм өзіңіз алған əсермен бөліссеңіз.

– Халықпен кездесу аудан орталығында орналасқан саябақта ресми делегациямен қатар жүрген қарағандылық Тəттімбет атындағы академиялық ұлттық аспаптар оркестрдің салтанатты концертіне ұласты. Бұл шаралар Ресей халқының Отбасы күнімен орайлас келді. Қазақстан тəуелсіздік алғаннан бері алғаш рет осы деңгейде қазақша концерт тыңдаған қосағаштықтар ерекше қуанышқа бөленіп, көздеріне жас алды. Атамекеннен алыста жатқан Алтай қазақтарының көңілі марқайып, рухы асқақтап, Қазақстанға дұғай сəлемдерін жеткізді.

Біздің де жүрегіміз жылып, көзімізге жас үйірілді. Алыстағы ағайынды көріп, қазақтығымыз оянып, құшақтасып көрісіп, ағыла сырласып, бар өнерімізді салып, олардың көңілін көтеруге тырыстық. Атамекеннің ыстық сəлемін жеткіздік.

– Осы ауқымды сапардың нəтижесі ретінде нені атап көрсетесіз, не түйіп, қандай дүние жоспарлап қайттыңыз?

– Бұл сапардан көп дүние түйіп қайттым. Атап айтсам, Моңғолия қазақтары мен Қарағанды облысы арасында мəдени, рухани, гуманитарлық байланысты нығайтып, алдағы уақытта осындай шараларды жиі қолға алсақ деп ойлаймын. Мұны облыс басшылығы қолдайды деп ойлаймын. Бұдан бөлек, екі елдің арасындағы əуе қатынасының да жағдайы мəз емес. Осыны да дамыту аса қажет. Барыс-келіс жеңілдетілмесе, ойлаған ісіңді жүзеге асыру қиын болады. Бұл үшін Парламентаралық байланысты нығайту керек-ақ. Осындай негізгі мəселелер реттелсе, одан кейінгі маңызды шаруалар өз ретімен шешіле береді. Мен қандастармен біраз жылдан бері жұмыс істеп келемін, сондықтан не айтсам көпжылдық тəжірибем арқылы толық көзім жеткен мəселені айтып отырмын.

– Жалпы, қазірге дейін Қарағандыға қаншасы көшіп келгенін айта аласыз ба?

– Қарағанды облысына тұрақты тіркеу алып, көшіп келгендер 1200-1500 адам аралығында. Қарағанды ешқандай квоталық аймаққа жатпайды. 2012 жылдары квоталық аймақ қатарынан алып тасталды. Мемлекет тарапынан квоталық көмек болмаса да, біздің облысқа қандастар өз еркімен көшіп келіп жатыр. Мұны да білген, ескерген жөн. Көбісі Өзбекстан мен Моңғолиядан көшіп келуде. Бір Теміртаудың өзінде 30 мыңға жуық қандас бар. Жалпы, облыс көлеміне көш басталғалы 80 мыңнан астам қандас келді. Олар өсіп-өніп, түрлі салада еңбек етуде. Демографияға үлкен үлес қосып, басым бөлігі тұрақты тіркеуге тұрып, азаматтық алып жатыр.

– Атамекенге қоныс аударған қазақтың санаулы əнші қыздарының бірісіз. Соңғы кезде сахналардан көрінбейсіз. Алдағы уақытта Қарағандыда жеке концертіңізді беру жоспарда бар ма?

– Шынымды айтсам, ондай жоспар əзірге жоқ. Барлығы алдағы уақыт еншісінде. Аяқ астынан болып қалып жатса, мүмкін. Бірақ, қазір сол қалың қазағымның қамымен, қандастардың шаруасымен жүгіріп жүрмін. Сырттан көшіп келіп жатқан қаракөз қандастарым атамекенін аңсап келгенде өзін жат сезінбесін деймін. Көшіп келіп, құжат ала алмай, жұмысқа тұра алмай, өз қабілетін көрсете алмай жүр көбі. Келе алмай жүргендері қаншама. Осы сапарда біз барған жерлердегі қазақтардың салт-дəстүрді, əдет-ғұрыпты қалай қадірлейтінін көріп, риза болдым. Олар ұлттық болмыстан айырылып қалудан қорқады. Біз кейде атамекенде жүріп, соның қадірін білмейміз. Осы мəселені көбірек насихаттау ойда бар.

– Тұщымды əңгімеңізге көпкөп рахмет!

Сұхбаттасқан Жəлел ШАЛҚАР.