Біз кенші атымен сыйлымыз
Қара алтынмен елдің несібесін еселеген Қарағандының тең жартысы кенші десек, артық емес. «Кеншілер мекені» атануы да содан. Кенші атану – бір кезде құнды, абыройлы атақ еді. Алайда, кейінгі күндері кеншілер басына күн туып, кеніште зардап шеккендер көбейді. Аймақтағы абыройлы ардагер-кенші Алмаз Рысқұлов кенші болуға тек төзімділердің ғана батылы баратынын айтады. Бұрын адам қауіпсіздігі назарда болса, енді жер асты байлығына жету негізгі факторға айналғанына қапа. Кеншілер күні қарсаңында ардагер кеншімен сұхбат құрған едік.
– Аға, кенші жолы оңай еместігі мәлім. Кенші болу үшін қандай қасиет міндетті?
– Кез келген адам кен орнына жұмысқа тұра алады. Десек те, сол мамандықты шынайы сезініп, оның ыстық-суығына бірдей төтеп беретіндер аз. Ең басты қасиет ол – төзімділік. Әр істің шешімін табан асты тауып, ми мен қолдың селбесе жасаған әрекетіне жүгіну.
– Жер астына түсу қорқыныш тудырып, ондайда бойды үрей билейтіні жасырын емес. Сол секемдену-сескенуден қалай арыласыздар? Сондайда қорқынышты қалай жеңуге болады?
– Жер астына ең алғаш түскенде, әрине, қорқу басым болды. Оның несін жасырайын. Анау жақпар-жақпар тастар мен ұзын сонар үңгір үрейлендірмей қайтсін?! Қараңғы, әрі ауасы тар. Шекеміз шылқып, шыққанша асығатын едік. Кіргеннен ылғи тар өткелдер. Олар кейде биіктеп, кейде аласарып тұрады. Жүріп келе жатқан жолың бара-бара тарыла түскенде, жанды шүберекке түйіп, иман үйіре бастайтынбыз. Бірақ, не керек мұның бәрін жеңдік. Оның үстіне біздің уақытта кеншілердің айлығы едәуір еді. Сонымен қатар, үлкен аға буын өкілдерінің көп қолдауы да маған зор әсер етті. Олар талай сында жетекшілік етіп, білмегенімді үйретіп бақты.
– Кеншілер өз еркімен осы мамандықты таңдай ма, жоқ, әлде жалақысы көптігінен келе ме?
– Өз еркімен таңдайды деп айта алмаймын. Бар шығар, бірді-екілі жан өзі қалап келген. Алайда, мен өз басым, жалақысы мардымды, атақ-даңқы бар абыройлы жұмыс деп таңдадым. Оны жасырмаймын. Әрине, жұмыс барысында әріптестер арасындағы сый-құрметті адал еңбегің арқылы аласың. Расы керек, біздің кезімізде де жер астында өлім-жітім көп еді. Соны ести-біле тұра, тайсалмай жер астына түсетін өжет жігіттер жетерлік еді. Соны ести-біле тұра, тайсалмай жер астына түсетін өжет жігіттер жетерлік еді. Бұл – батырлық, меніңше.
– Кен орындағы апаттар көбінесе неден шығады?
– Апаттың көбін адам жасайды. Жердің де жаны бар. Ол сілкінеді, тітіркенеді. Кеншіліктің тағы бір мамандығы ол үңгушілер. Үлкен қара шойын бұрғымен аядай қапастың қабырғасын бұрғылағанда абайламаймыз. Кей жер сортаң, тез үгілгіш келеді. Сондай жерлер тез қопарылып, үсті астына түседі. Міне, апат осыдан шығады. Оның бәрін бұрғыламас бұрын арнайы мамандардың көмегі арқылы барлап алу қажет. Кенші үшін басты қағида – қауіпсіздік техникасы ережелерін барынша сақтау екендігі естен шыққаны ма?! Ал, қазіргі кеншілер техникаға сенеді де барлау, бақылаусыз тәуекелге көп барады. Бұрын адам қауіпсіздігі басты орында болса, қазір жер астындағы байлыққа жету басты фактор секілді.
– Кеншінің абырой асқары не дер едіңіз?
– Кенші мамандығы – елдің дамып, гүлденуіне сүбелі үлесін қосатын, өңір экономикасына ерекше серпін беретін бірден-бір мамандық. Біз кенші атымен сыйлымыз. Әулетімізге де табыс тауып, асырап-баққан демеуші ретінде көрінгенбіз. Әке – әулеттің діңгегі, табысшысы. Сондықтан кеншінің абырой асқары – ел мен жерге әкелген толағай табыс, сол табыстың пайдасын, рақатын көру деп білемін.
– Әңгімеңізге рақмет!
Әңгімелескен Жан АМАНТАЙ,
«Ortalyq Qazaqstan»
