Қазыналы қария – телегей-теңіз дария

Ақсақал, қарт, қария. Салмақты ұғым. Қадірлі қария атану да бір бақыт. Қарттықтың шуақты сәтін сезініп, айтулы асыл қасиеттерін бойына сіңірген ата-әжелеріміздің қоғамдағы рөлі қашанда зор. Дегенмен, «Тағылым дәнекері қарттарымыз міндетін дұрыс атқарып жүр ме?» деген ой сана саңылауынан сығалап тұрады.

Жасы үлкендердің шешімін екі айт­қызбай қабылдау жазылмаған заң бола­тын. Азуын айға білеген басшылар да ақсақалдарды қадірлеп, құрметтейтін. Тентектерді де тезге салу ақсақалдар­дың мойнында еді ғой. Бұл заңдылық атадан балаға мұра болып келе жатқан салт­дәстүрдей қабылданды. Қарттарымыз ел ұйытқысы, өнегенің озық үлгісі бола білді. Уақыт керуені алға жылжыған сайын ақылшы ақсақалдар да қоғамдағы мәнді рөлін уысынан шығарып, зымы­раған уақыт көшіне ілесе алмай, бейта­рап қалыпта қалғандай. Оған себеп қан­дай? Кінәлі кім?

Қарт десе, бірден көз алдыма са­майын қырау шалған тақиялы ата, бетін әжім шиырлаған кимешекті әже еле­стейді. Бала кезімізде біздің ата­әже­леріміздің бейнесі сондай еді ғой. Ал, өскелең ұрпақ бұл бейнені тек кітаптағы суреттен ғана көретіні, өкінішті. Бұл су­реттер оларға ертегі кейіпкерлерін­дей. Сөзі түзу, іс­әрекеті дұрыс қартты көргенде көңіл сарайың ашыла береді.

Жүріс­-тұрысы, сөйлеген сөзінен маржан тергендей боласың. Қазыналы қарттар­дан таза жұрдаймыз деп айтуға мүлдем болмайды. Олар – біздің бүгінгі бейбіт өміріміздің, бақ­-берекеміздің өзегі. Әр ауылда сөзі абыз, ісі аңыз ақылшы қа рия бар. Мәселен, ақсақал Ағыбай Ілия­шев жастың да, жасамыстың да көңіліне қонатын салиқалы сөз айтып, ой тұн­дыратын жанның бірі. Шежірелі сөздің қайнары болған қарт ауыл жастарынан ақыл­кеңесін аяған емес. Сондықтан бо­лар, ауыл жұрты ақсақалды арқа тұтып, құрмет пен ілтипат көрсетуге даяр тұрады. Сүбелі сөздің сырын жақсы білетін қазыналы қарттың тәлімі – өскелең ұрпаққа бар білгенін үйрету. Он саусағынан өнер тамған ол қолөнерді сөз мәнерімен үйлестіре отырып, алдына келген ауыл жастарының бойына сіңіре білуде.

– Әкем ағаш шебері, үлкен атам ұста болған кісі екен. «Қырық темірдің қыла уын тапқан» бабадан қалған бұл өнердің ­түйіршігі маған бұйырған екен, – дейді.

Жастайынан ерте еңбекке араласып, бой­дағы қайрат пен білектегі күшін жұмсап, еселі еңбек етті. Қадірлі жасқа жеткен шақта ұста көрігін қолына алады. Темір­ден түйін түйіп, қайқы қанжар соғады. Қынын теріден илеп, әсемдеп, кәдесый ретінде тарту етіп жатады. «Пышақ жасаймын, қалған темірден немерелеріме арнап кішкентай бәкі жасап беремін»дейді қария. Мақсаты – атадан балаға жалғасып келе жатқан ұсталық өнер үзіл­месе екен деген ой. Бүгінде немересі Ал­дияр атасынан көрген істі жалғап жүрген жайы бар. Бұған қарт көңілі бір серпіліп қалады. Ұрпаққа өнегелі үрдіс қалдыру­дағы мұраты қылаң бергендей.

Әңгіме барысында Ағыбай атадан «Әдемі қартаю дегенді қалай түсінесіз? Қарттың қайраты мен тәлімі неде, қа­зыналы қарт деп кімдерді айтар едіңіз?» деп сұрадық.

«Әдемі қартаю міндет емес, мақсұт болу керек. Алдымен ойыңа сақ бол. Кез келген нәрсе ойдан туады. Өз отба­ сыңа қадірің болсын десең, бойда қай­рат, ойда сөз тұрғанда ұрпағыңа үлгі бол. Қазыналы қарт ақыл­-парасатымен елді айрандай ұйытып, шаңырағының биік, керегесінің берік болғанына үлкен үлес қосқан жан. Олар халық арасында әрдайым құрметке бөленеді. Есімдері алтын әріппен жазылып, ел есінде қа­лады. Ал, сол бір тарихтың жібек жібін жалғастыру бүгінгі қарттарға абыройлы міндет» дейді.

Сағыныш ӘБІЛ.