Қарағандының құрылу тарихы туралы мұражай экспонаттары не деп сыр шертеді?

Қарағанды көріністері бейнеленген суреттер, ескі фотосуреттер, құрылысшылар мен кеншілердің портреттері, шахталардың макеттері, арнайы киімдер мен шахтер шамдары кеше 90 жылдығын атап өткен қаланың неден және кімнен басталғаны туралы баяндайды.

Ал өңірдің көмір өнеркәсібі неден басталғанын “Қарағанды көмір бассейнінің қалыптасуы” көрмесінен облыстық тарихи-өлкетану мұражайының залынан көруге болады. 

Мұнда 30 көлемді экспонат, 76 фотосурет және 34 құжат қойылған.

Мұражай 1932 жылы ашылып, политехникалық деп аталды. Содан кейін Мәскеуден 80-ге жуық шахта макеттері мен басқа да экспонаттар әкелінді.

Мұражай 1938 жылы өлкетану мұражайына айналды.

– Қарағандыда геологиялық жұмыстар 20 жылы басталды. Содан кейін бізге геологтар тобы келді, алғашқы зауыттар ашыла бастады. Қарағанды – Ақмола темір жолы да іске қосылды. 

Геологтармен бірге бізге дәрігерлер де келеді, атап айтқанда Герман Алалыкин, кейіннен ол ҚазКСР еңбек сіңірген дәрігері болды. Жұбайы терапевт Ядвига Фридриховнамен бірге ол алғашқы аурухананы ашты. Ол қызыл деп аталды. Аурухана бір қабатты қызыл кірпіштен соғылған ғимарат болатын. Герман Алалыкин алдымен грыжаны емдеу үшін омыртқаға операция жасады, қан құю орталығын ұйымдастырды. Неліктен біз олар туралы осы залда баяндаймыз? 

Ядвига Фридриховна 60-шы жылдары бізге шахтер шамын берді. Ол “Құдай қолдасын” деп аталатын, себебі ол қауіпсіз емес еді. 1931 жылы шахталық ауылдың орнында қала құрылысы басталды. 1934 жылы көпқабатты үйлер салынып, сол жылы 10 ақпанда Қарағанды қала мәртебесіне ие болды, – деді мұражайдың ғылыми қызметкері Динара Сәкімбай.

Залда кеншілердің алғашқы арнайы киімдерін тамашалауға,

шахтер шамдарының,

каскалардың,

шахта құралдарының эволюциясын бақылауға болады.

– Жұмыс киімі тығыз, қатты матадан тігілген. Каска талшықтан жасалған, арнайы сұйықтықпен өңделген сығымдалған картон қолданылған. Каскада шам ұстағыш болды. Шахта құралы да ұсынылған. Мысалы, балға, кирка. Мұражай қоры бұл жәдігерлермен 60-жылдары толықтырылды.

Кеншілердің жеке заттары да қойылды: кирогаз, спирт, гармон және т. б., – деп атап өтті Динара Сәкімбай.

Суретшілер мен мүсіншілердің шығармаларындағы Қарағанды тарихы

Қарағанды облыстық бейнелеу өнері мұражайында “Қарағандының көркемдік бастаулары” атты көрмелер топтамасында дайындалды, олар мерейтой жылы аяқталғанша өтетін болады.

– Біздің қаламыздың көріністерін салатын суретшілер өте көп. Мысалы, мен Виктор Буштың жұмысын атап өткім келеді (оның отбасы қуғын-сүргінге ұшыраған) “Копай город” деп аталады. Нақты кескіндеменің жазылған күні жоқ, ол 50-ші жылдары жасалған. Бұл сол кездегі шежіре деп айтуға болады.

Мұражайда Валерий Шульганың металл плакеттер сериясы бар. Мұндай плакеттер іс жүзінде еш жерде сақталмаған. 

Бізде олардың бесеуі бар. Олардың бірі тың игеруге арналған, қалғандары біздің қаламен байланысты – бұл шахталар, қала құрылысы, металлургия, зауыттар, цирк ғимараты. 

Бізде “Қарағанды және қарағандылықтар” жобасына енгізген Николай Рыбецкийдің фотосуреттері ұсынылған. 

Бұл портрет галереясы – мұнда ҰОС қатысушылары, қаланың дамуына үлес қосқан адамдар және қарапайым тұрғындар, – деді мұражайдың бас кураторы Дәмелі Данкеева.

Суретші Гилярий Гилевский ескі қаланың кей жерлері бейнелеген. Бұл орындар негізінен жазушылардың суреттерінде, өлеңдерінде және әңгімелерінде ғана қалды.  Ол алғашқылардың бірі болып мұражайға “Жас шахтер” жұмысын сыйға тартты.

Аппақ Байжановтың жинақы бейнесін суретші Сейтмахан Қалмаханов жасаған.

Владимир Эйферттің “Қысқы Қарағанды” картинасы қала үшін ерекше туынды. Ол 1949 жылы салынған және шынайы кескіндемеге қатысты.

– Сурет зақымдалған, бізге өте нашар жағдайда келді. Біз оны қалпына келтірдік. Павел Андрюктің бірнеше сериясы бар. Бізде Павел Степановичтің 200-ге жуық картинасы бар. Бұл топтаманың 90%-ы Қарағандыға арналған.

Бізде Петр Кишкистің “Жазғы театр” атты жұмысы бар. Енді оны тек ескі фотосуреттер мен суреттерден көруге болады. Бәрін тізімдеу мүмкін емес: 50–60 жылдардағы суретшілердің барлығы дерлік Қарағандыны бейнелеп, сурет салған, – дейді мұражайдың бас сақтаушысы.

Қаланың тақырыбына жас суретшілер де, орта буын суретшілері де жүгінеді.

Мұражайда шын мәнінде қаланың алғашқы құрылысшыларының көптеген портреттері бар.

Бұл негізінен Райымқұл Есіркеевтің туындылары – А. Гапеев, Қ. Сәтбаев, Ш. Алалыкин, Х. Мақажанов,

социалистік еңбек ерлері Б. Нұрмағамбетов, Г. Хайруллин, Т. Күзембаев және тағы басқалардың портреттері.

2019 жылы орындалған Манатбек Аманбаевтың линогравюрасын атап өтпей кетуге болмайды. Ол Нүркен Әбдіровке арналған.

Қаламен байланысты мұражай мен мүсін қорларында көп нәрсе бар. 121 мүсіннің 30%-ы Қарағандымен байланысты.

Қала мұражайларына барып, Қарағандының 90 жылдық тарихынан көп нәрсені білуге болады.

Облыс әкімдігінің баспасөз қызметі