Ұлтының шолпан жұлдызы

Евней Бөкетов – Қазақстанның ғылым, білім және қоғамдық өмірдің түрлі салаларында терең із қалдырған қазақ ғылымының тарихындағы көрнекті қайраткерлердің бірі. Оның өмірі жетістіктерге, қиындықтарға және әділеттілік үшін күреске толы болды. Оның көп қырлы тұлғасын түсіну үшін оның мансабы мен мұрасын толығырақ қарастырған жөн.

Евней Бөкетов еңбек жолын Қарағанды химия-металлургия институтында бастаған. Негізгі зерттеу бағыттарының бірі – металлургияның химиялық технологиясы болды. Қазақстанда осы саланы дамытуда шешуші рөл атқарды. Жүзден астам ғылыми еңбек пен өнертабыстың авторы. Химия мен металлургиядағы термодинамикалық процестердегі жұмысы ерекше назар аудартты. Металлургиялық кендер мен көмірді өңдеудің жаңа теориялық негіздерін жасады. Бұл металл өндірісінің тиімділігін едәуір арттырды. Ғылыми жаңалықтары халықаралық ғылыми қоғамдастықтың назарын аударды.

1972 жылы Қарағанды мемлекеттік университетінің құрылуы – Қазақстандағы білім мен ғылымның айтулы жаңалығы болды. Алғашқы жылдарында Евней Бөкетов ректор қызметін атқарды. Лауазымды қызметте жүріп, университеттің ғылыми һәм әдістемелік іргетасын қалады.

Басшылығымен университет аз уақыт ішінде біршама жетістікке жетті. Түлектері табысты ғалымдар мен мамандарға айналды. Евней Бөкетов Қазақстанда ғылымды дамытуға және мамандардың жаңа элитасын даярлауға ықпал ететін орталық құруға ұмтылды.

Біртуар тұлға ғылымда ғана емес, көркем аудармада да қалам тербеген. Ол орыс және әлемдік классикалық әдебиеттің бірқатар шығармаларын, соның ішінде, Антон Чехов, Максим Горький және басқа да ұлы жазушылардың шығармаларын қазақша сөйлетті. Ғылым, мәдениет және қоғам мәселелерін қамтыған очерктер, мақалалар мен әңгімелер жазды. Өз еңбектерінде ғылым тағдырына, зиялы қауымның қоғамдағы рөліне, сонымен қатар, ғалымдардың адамгершілік пен халық алдындағы жауапкершілігіне қатыс­ты тақырыптарды қозғады.

Евней Бөкетов көмірді және басқа минералды ресурстарды өңдеу кезінде болатын термодинамикалық процестерді зерттеді. Оның кен шикізатының химиялық термодинамикасы және химиялық қосылыстар теориясы жөніндегі жұмыстары Қазақстанның табиғи ресурстарын өңдеу әдістерін жақсартуға ықпал етті. Негізгі жетістіктерінің бірі – металдарды қайта өңдеудің жаңа әдістерін әзірлеу болды. Бұл кеннен металдарды алу тиімділігін арттыруға, энергия шығындарын азайтуға және өнім сапасын арттыруға мүмкіндік берді.

Ғалым темірді, көмірді және минералды шикізаттың басқа да түрлерін қоса алғанда, жергілікті шикізат ресурстарын технология­лық өңдеу мәселелерін зерттеді. Бұл Қазақстанның тау-кен металлургия кешенін дамыту үшін ерекше маңызды еңбек болды.

Оның еңбектері әлі күнге дейін белсенді түрде келтірілген және ғалымдар кендер мен металдарды өңдеудің жаңа әдістерін жасау үшін қолданылады.

Ғылым мен білімге қосқан зор үлесіне қарамастан, Евней Бөкетов қудалауға түсті. 1974 жылы оған әділетсіз айып тағылып, Ғылым Академиясынан шығарылды. Қарағанды мемлекеттік университетінің ректоры қызметінен де босатылды.

Евней Бөкетов – ұлт маңдайында бір ғасырда бір жарқырайтын шолпан жұлдыз. Сол шолпан жұлдыз қазақтың талай талапты перзентіне жол нұсқады. Өнегелі ғұмырын дәріптеуді жалғастырсақ, қаншама ұрпақ кеудесіне от алары анық.

Майкен РАХМЕТУЛЛИНА,
Назым АЛИБАЕВА,
Ляззат ЖУМАКАНОВА
Е.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің шетел тілдер кафедрасының аға оқытушылары.