Ауыл албарындағы ностальгия
Бүгінде ауылға барсаңыз, еңсеңіз түсіп, құлазып қайтатын жағдайға жеттік. Бір үйге құдайы қонақ болсаңыз, арқаны кеңге салып, сары қымызды сапырып ішу деген жоқ. Қарында сақталған сары майды қасықтап асай алмайсыз. Даланың саф самалынан кепкен құртты да уыстап әкетпейсіз. Бір ізбен барып, бір ізбен қайтасыз. Бәрі тиянақты есептелген. Көңіл іздеп барып, керісінше, жүдетесіз.
Жүрегі ояу адам өткенін аңсамай тұрмайды. Әсіресе, бұрынғы ауылын іздейді. Сондағы ағайынның кең пейілін, жылы көңілін, дархандығын іздейді. Көз алдыңда сүт тартып отырған әжеңнің нұрлы һәм мейірімді бейнесі көлбеңдейді. Сағыныш деген құдірет-ай! Сол сәтте қайдан және қалай екенін білмейсіз, бірақ, тіл ұшына қаймақтың дәмі келеді. Алыстағы ағайыныңнан жақын болып кеткен көршіңнің төріне жантайып, қымыз сіміресің. Содан соң томпайған қарыныңды сипалап аулаға шығасың. Аулада жайылған құртын емін-еркін қалтаға салып, өз жөніңе жөнелесің. Басталып жатқан шаруасы болса, кірісіп те кетесің. Сол үшін ақы сұрамақ түгілі, бір ауыз рахметінен де дәметпейсің.
Қазіргі жағдай басқа… Құрт-май, қымыз, сүт сұрасаңыз, аядай ауылдың нарығында бекіген бағасын айтады. Алдыңыздан капитализм заманының «микро капиталистері» шығады. Етіміз өлгеннен шығар, ақы сұрағанға өкпелеуді де білмейміз. Нарықтың сапырылысы ішке түсіп кеткендей.
Қымызды қойшы, ерттеулі тұрған ат таппайсың. «Байғұсты болдырып шапқылай бергенше, семіртіп сатқан» жақсы дейді. Бұл да бір есеп. Меңіреу жатқан даланы ат тұяғының дүбірі емес, мотоцикл қозғалтқышының гүрілі оятады бұл күнде. Жарау тұлпарын атап жіберген мәрт мырзадай шалқайып тұрып, «Мотоцикл мін» дейді. Гүріл мен түтіннен қашып келген қалалықтар Қытайдың темірін қайтсін?! Қыр басына көз тастасаңыз, мотоцикл дөңгелегінен қалған ию-қию жолақтар. Даланың жұпарын кеудесіне толтыра жұтып, ауылда бейқам жатқан ағаның маңдайындағы түсініксіз әжім секілді. Сиыр байлап отырып, дүкеннен сүт алдырған ауылдың түсініксіз тіршілігі секілді. Даладағы түлік ат мінген бақташыны көрсе таңқалатын күнге жетті.
Былтырғы жазда шешеммен ауылға бардым. Ауылымыз тау мен өзеннің ортасында орналасқан. Бала кезімде өзен күркіреп ағып жататын. Шомылуға беттей алмайтын едік. Салған ауда балық тулайтын. Сол өзен осы күнде күркіремейді. Үнсіз. Тіршіліктен баз кешкен пендедей момын. Өзен жаққа қарап, шешем ауыр күрсініп алды да, көкірегін өртеп жатқан өкінішін ақтарды.
– Егемендіктің алғашқы жылдары ешқайсымызға оңай соққан жоқ. Жұмыссыз тентіредік. Азық-түлік алудың өзі мұң еді-ау. Сабылдық. Сол кезеңде мынау өзеннің арнасы кең болатын. Адамдардың пейілі де осы өзеннің арнасындай кең, көңілі суындай шалқып, тасып жататын. Қазір ше?! Қазір бәрі бар. Бірақ, пейіл тар. Өзен де бәрін сезе ме екен, кім білсін?! Уа, құдірет, – дейді алысқа көз тастап…
Бала кезде жазғы демалыс басталысымен ауылға асығатын едім. Күбідегі тобылғының иісіне, күркіреген өзенге іңкәр едім. Самаурынның шайы мен балқаймаққа жеткенше төзімім таусылатын. Қайтқым келмейтін. Қайтып бара жатып сағынып үлгеретінмін. Былтырғы сапардан соң сағынғым келмейді. Бұл – есейгеннен емес-ау! Сағынатын ештеңе қалмаған секілді.
Ерік НАРЫН,
Ortalyq.kz
