Алғысы аз, қияметті көп тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы қайта құру қарсаңында тұр

Өйткені, «Тұрғын үй қатынасы туралы» Заң жобасы Парламент пәпкесінде жатыр. Таяуда Мәжіліс депутаттары майшаммен қарайтын құқықтық құжат коммуналдық қызмет саласына көзқарасты келешекте түбегейлі өзгертетін сыңайлы. Әрине, кәсіби сарапшы болмағасын қызметі қатпарқатпар сала жөніндегі заң жобасын “жіліктеу” журналиске жеңіл емес. Дегенмен, қатардағы қарапайым тұрғын ретінде азын-аулақ ой бөліскенді жөн көрдім.

Саладағы үлкен өзгеріс үйге иелік етудің тың түрі болатын сияқты. Пәтер иелері кооперативінің (ПИК) орнын басатын, “бір үй – бір бірлестік – бір есеп-шот” қағидатын қазық қылатын оны “Мүлік иелері бірлестігі” (МИБ) деп атапты. Егер пәтер саны мен тұрғын емес үй-жай оннан аспаса, онда жай серіктестікке бірігіп, басқарады.

Тұрғын емес үй-жай иесінің мәртебесіне мән берілген. Оның құқы мен міндеті айқындалған. Қысқасы, кәсіпкер тұрғынмен теңестірілген. Оның үйді күтіп ұстау үшін төлейтін айлық жарнасының мөлшері белгіленген. Сондай-ақ, шығынын тек бизнесмен төлейтін нысанның тізімі түзілген.

МИБ басшылығын (төраға немесе басқару алқасы — авт.) меншік иелері сайлайды. Егер бір ай ішінде сайлау өтпесе, онда үйді жалдамалы адам басқарады. Оны тұрғын үй инспекциясы тендер арқылы таңдайды.

ПИК күні өткен құрылым болса, тұтыну кооперативі (ТК) және тұрғын үй иелері кооперативі (ТИК) қалатын сыңайлы. Біріншісі — біршама белгілі, бірақ екіншісіне қатысты заң жобасын жасаушылар ешқандай түсінік бермеген. Заң жобасында тағы басқа да түсініксіз тұс бар.

Мәселен, МИБ рәсімдеуге кететін шығын. Қазір қалалық жерде жүздеген көп қабатты үйге санаулы ПИК қызмет көрсетеді. Ал, жаңа норма әр үйде бірлестік құруды міндеттейді. Сонда бұл кімнің есебінен жүзеге асуға тиіс?

Немесе тендер арқылы таңдалатын үй басқарушыны алайық. Басқа-басқа, ал біздің адамдар бірден МИБ басшысын сайлай қоятыны күмәнді. Ырғалып-жырғалып, жүргенде тұрғын үй инспекциясы тендер арқылы тағайындаған адам түскен қаржыны талан-тараж қылмай ма?

Сервистік қызмет көрсететін ұйымның меншік иелері алдындағы жауапкершілігі қандай? Жаңа заң жобасында бұл туралы бір ауыз сөз жоқ. Ал, тұрғындардан жиналған қаражаттың басым бөлігін нақ сондай сервистік компаниялар игеретіні сөзсіз

Заң жобасында әр үйден ағымдағы және күрделі жөндеуге әртүрлі есеп-шот ашу және жергілікті биліктің шешімімен мақсатты жарнаның ең төменгі мөлшерін белгілеу қарастырылған. Сөйтіп, әртүрлі деңгейдегі әкімдікке күрделі жөндеу кезінде ықпал етудің жаңа мүмкіндігі туады.

Бұл негізінен елді мекенге бірегей архитектуралық сипат беретін қасбет пен шатырды жөндеуге және жеделсатыны (лифт) жөндеу мен ауыстыруға қатысты. Қажетті қаражат жергілікті бюджеттен бөлінеді, кейін МИБ жұмсалған қаржыны ортақ қазынаға қайтарады.

Жаңа құқықтық құжат қабылданғанда екі бақылаушы орган құрылатын түрі бар. Біреуі, тұрғын үй қорының жағдайын бағалауға жәрдемдесетін, кадрға қатысты болжам жасайтын, аталмыш салада қаржылық, ақпараттық және кеңестік қызмет көрсететін тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын дамыту орталығы.

Екіншісі, әкімдік, тұрғын үй инспекциясы, монополист, сервистік қызмет компаниясы, МИБ және меншік иесі арасындағы ашық қарым-қатынасты қамтамасыз етуге бағытталған бірегей ақпараттық жүйе. Осының арқасында ақпарат алмасуға, электрондық нұсқада жиын өткізіп, дауысқа салуға, өтінім беріп, оның орындалысын бақылауға мүмкіндік туады.

Бірақ, дамыту орталығы мен бірегей ақпараттық жүйе сияқты жаңадан орган ұйымдастыру қаншалықты қажет? Өйткені, “КазЦентрЖКХ” АҚ қасында дамыту институты, сондай-ақ Жаңғырту қоры, тағы басқа толып жатқан құрылым онсыз да жеткілікті. Тек қыруар қаражат шоғырланған оларды былайғы жұртшылық біле бермейді.

Тағы бір тың талпынысты тілге тиек етумен, әңгімені түйіндейін. Ол – жалпы жиналыста дауыс есептеудің жаңа жүйесі. Бұрын тұрғын үйге қатысты барлық мәселені тек жекеменшік пәтер иелері шешті. Ал, бірінші қабатта немесе жапсарлас ғимаратта кәсібін дөңгеленткен бизнесмен ортақ жауапкершіліктен көбіне тысқары қалды.

Жаңа заң жобасында сол олқылықтың орны толтырылды. Егер бұрын “бір пәтер – бір дауыс” деп есептелсе, енді дауыс басымдығы баспананың көлеміне қарай беріледі. Бұл – “тұрғын үйдегі ортақ мүліктің сақталуына меншігінде шаршы метрі басым жақ әлдеқайда мүдделі” деген қағидаттан туған тұжырым.

Бірден айтайық, МИБ бірден құрылмайды, ПИК-тен оған өтуге заңға сәйкес жарты жыл беріледі. Оны тіркеуді жеңілдету мен жеделдетуге Үкімет бекітетін бірегей үлгідегі Жарғы жәрдемдеседі.

P.S. Бастапқыда Балқашқа байланыстырып жазбақшы болғанмын. Бірақ, бұл құжатпен таныс емес екенін мойындаған тұрғын үй инспекциясының жетекшісі Сағатбек Балапанов пікір білдіруден бірден бас тартты. Ал, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшысы Нұрболат Бөлеген құрғақ уәдемен құтылды.

 Осыған қарағанда, Балқашта бұл шаруаға бас қатыратын басшы шамалы ма деп қалдым. Өкінішті, әрине!

Әлібек ӘБДІРАШ,
«Орталық Қазақстан»