Жасанды интеллект оқушыны ойлануға қалай жетелейді?
Жасанды интеллект жай ғана жаңа технология емес, ол – қазіргі білім берудің тынысын өзгертіп жатқан құбылыс. Бұрын біз оқушыға ақпаратты түсіндіру, жаттату, қайталау арқылы білім берсек, қазір сол ақпаратпен жұмыс істеуді, оны саралап, сүзгіден өткізіп, өз мақсатына лайықтап қолдануды үйретуіміз керек. Мен үшін жасанды интеллект сол жолда сенімді серіктеске айналды.
«Озат» ақпараттық технологиялар мамандандырылған мектебінде биология пәнінен сабақ беремін. Сонымен қатар, STEM және экология пәндерінен сабақ жүргіземін. Апталық оқу жүктемем, қағазбастылық, сыныптан тыс шаралар, олимпиада, жоба, кеңестер – мұғалімнің күнделікті қарбалас жұмысы. Осындай сәтте жасанды интеллект менің жұмысымды жеңілдетеді. Алғашында жай ғана «көмекші бағдарлама» ретінде қарап едім, қазір онсыз толыққанды жұмыс істеуді елестету қиын.
Қазір жасанды интеллектінің көмегімен сол тақырыптарға арналған шағын кітапшалар дайындаймын: қысқа теория, түсінікті тілде берілген анықтамалар, кестелер, сурет сипаттамалары, деңгейлік тапсырмалар бір жүйеге түсіп шығады. Оқушы оны телефонынан оқи алады, қажет болса, басып шығарамыз. Мұндай материалдар балаларды интернеттен шашыраңқы ақпарат іздеуден құтқарып, назарын нақты білімге шоғырландыруға көмектеседі.
Көрнекілік – биологиядағы ең маңызды құралдардың бірі. Көптеген процестерді сөзбен түсіндіру жеткіліксіз, көзбен көріп, бейнелі түрде қабылдау қажет. ЖИ арқылы жасушаның құрылысын, фотосинтез сатысын, экожүйедегі қоректік тізбектерді, адамның қан айналымы жүйесін схема, инфографика, тіпті, шартты 3D үлгіде дайындап алуға болады. Мен ЖИ-ге «8-сынып оқушысына түсінікті, тым күрделі емес, бірақ негізгі элементтері көрсетілген инфографика сипаттамасын құр» деп нақты тапсырма беремін. Соған сүйеніп, басқа бағдарламаларда суреттер жасаймын. Нәтижесінде, бір қарағанда-ақ мәнін түсінуге болатын, эстетикалық жағынан да тартымды көрнекілік құралы пайда болады. Оқушылардың сұрағынан-ақ қызықты екенін байқайсың, олар ақпаратты визуалды түрде жақсы қабылдайды.
STEM бағытында жүргізілетін сабақтарда жасанды интеллекттің тағы бір артықшылығы бар. Балалар Arduino, датчиктер, қарапайым роботтехника элементтерімен жұмыс істейді, экологиялық жобалар жасайды. Әр жобаның өз техникалық, ғылыми, зерттеушілік бөлігі бар. Оқушылар кейде идеясы бар, бірақ оны ғылыми тілмен жеткізе алмай қиналады. Осындайда ЖИ-ден «осы жобаның мақсатын ғылыми стильде, бірақ 8-9-сынып оқушысына лайық деңгейде жазып бер» деп көмек сұраймыз. Содан кейін дайын мәтінді бірге қарап, қателерін түзетіп, өз ойларымен толықтырамыз. Яғни, жасанды интеллект олардың орнына жазып беретін «дайын шешім» емес, ойларын жүйелеуге көмектесетін «редактор», «кеңесші» рөлін атқарады.
Тәжірибе жұмыстары кезінде де ЖИ-дің пайдасы зор. Мәселен, біз топырақтың ылғалдылығын, ауаның ластану деңгейін, су құрамындағы тұз мөлшерін салыстырып зерттейміз. Балалар нәтижені кестеге түсіреді, бірақ оны талдау, қорытынды шығару оңайға соқпайды. Сол кезде ЖИ тек салыстыруға арналған эталон қызметін атқарады.
Әрине, жасанды интеллектіні пайдалану тек техникалық дағдымен шектелмейді. Мұнда ең бастысы – этика және жауапкершілік. Оқушыға: «ЖИ – сен үшін бәрін шешіп беретін сиқыршы емес, ол – сенің ойыңа бағыт-бағдар беретін құрал» деп түсіндіру маңызды. Мен сабақта «Мына мәтінді ЖИ-ге түгел жаздырып алуға болады, бірақ онда сенің ойың қайда, сенің дүниетанымың, талдауың қайда қалады?», – деп жиі сұраймын. Бұл балаларды дайын жауапқа үйретпей, керісінше, технологияны саналы қолдануға баулиды. Плагиат, біреудің жұмысын меншіктеу, ойланбай көшіру сияқты мәселелерді де ашық талқылаймыз. ЖИ-ден пайда көре отырып, адалдық пен еңбектің қағидасын ұмытпау – басты ұстанымымыз.
Жасанды интеллект мұғалімнің рөлін бәсеңдетпейді, керісінше, оның адамдық қырына көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік береді. Қағаз-құжатқа, мәтінді қайта-қайта теруге, кесте құруға кететін уақытты ЖИ-ге тапсырып, мен оны оқушымен тікелей қарым-қатынасқа, жеке әңгімеге, психологиялық қолдауға, шабыт беретін мысалдар айтуға жұмсай аламын. Шәкірттің жан дүниесін түсіну, қабілетін тану, әлеуетін ашу – ешбір алгоритм атқара алмайтын, тек мұғалімге тән миссия. ЖИ осы миссияны әлсіретпейді, қайта оған жол ашады.
ЖИ-ді тиімді қолдану – жай ғана цифрлық дағды емес, ол мұғалімнің кәсіби мәдениетінің бір бөлігіне айналып келеді. Заман өзгерген сайын, біз де өзгеруге, үйренуге тиіспіз. Егер педагог технологиядан қашпай, керісінше, оны өз тәжірибесіне ақылмен енгізсе, ұтады. Өзі де, оқушы да, жалпы білім жүйесі де ұтады.
Арай ЕРЖАН,
«Озат» ақпараттық технологиялар» мамандандырылған мектеп-лицейінің
биология пәні мұғалімі
ТЕМІРТАУ
