Жүнісбек ақын жұртының жадында ма?!

Биыл жерлесіміз, халық ақыны Жүнісбек Жолдиновтің туғанына 130 жыл толып отыр. Бірақ, осы уақытқа дейін оның есімі ескерусіз қалып, бірде-бір мерейтойы еш жерде аталып өтпегені бәрімізді ойлантады…

Жүнісбек 1895 жылы (айы, күні белгісіз) қазіргі Бұқар жырау ауданы Керней ауылдық округіндегі Қотыр Қызылтау­дың баурайында дүниеге келген. Бұл жер патша заманында Баянауыл сыртқы округінің Ақкелін болысына қарап, оны Сүйіндік-Қаржас рулары мекендеген. «Жақсыға әркімнің-ақ бар таласы» дегендей, оны бұқаржыраулықтар да, баянауылдықтар да өз перзенті санайды.

Ол осы өңірді жайлаған Қаржас-Жәдігер руының Қанай атасына жататын Жолдының Ахметінің шаңырағында өмір есігін ашады. Атасы Жолды мен онымен бір туысатын Берді дөңгеленген дәулеті бар адамдар екен. Алайда бес жасында оның әкесі Ахмет пен шешесі дүние салып, Бердіден туған Маңқай балалары қолына алып, солардың қозы-лағын бағып жүреді. Содан есейіп, оң-солын тани бастаған шағында еті тірі жеткіншек көршілес Керней ауылында Кирилл Гарголев дейтін орыстың үйінде қолбала болып тұрады да, «Кузьма Кириллович Гарголев» атанады. Сол себептен ел оны «Көзманың Жүнісбегі» деп кетеді. Бұл жөнінде өзінің бір өлеңінде ол:

…Беске таяп келгенде,
Ата-анам өлді жасымнан,
Еркелік тайды басымнан.
Халімді білер ешкім жоқ,
Ағайын тайды қасымнан.
Келсем де онға, оңбадым,
Аш-жалаңаш тоңғаным.
Телміріп өттім есікте,
Қатарлы кісі болмадым.
Он беске жеттім кезекпен,
Етегім толды тезекпен.
Аш-жалаңаш дірдектеп,
Су тасыдым шелекпен.
Арызым жетпей болысқа,
Қадірім жетпей танысқан,
Күнкөрістің жағдайы
Бала болдым орысқа.
…Кешірдім бір басымнан талай арман,
Жетім қап, жетемін деп қанаттанғам.
Атандым сол кезімде «орыс бала»,
«Кузьма» деген атақ содан қалған, – деп сырын ашады. Сонысына қарай Кирилл шал мен әйелі де, қызы Мария да бұған дұрыс қарап, ас-судан, киім-кешектен тарықтырмайды. Орыс баласы болып жазылған мұны 1914 жылы әскерге алып, Бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан «Кузьмаңыз» Еуропаның біраз жерін шарлап, Литвада қара жұмысқа да жегіледі. Өмірінің бұл тұсы баянауылдық Жаяу Мұсаның тағдырына да ұқсайды. Кейін әскерден оралған соң онымен Омбы қаласында жолыққан ол сондағы жерлестері, аталас туыстары Қаныш Сәтбаев, Қошке Кемеңгеровпен және Иса Байзақовпен, тағы да басқа қазақ зиялыларымен танысып, араласады. Осында жүріп жұмысшы жастардың кешкі мектебіне оқуға түсіп, ойын-сауық үйірмелерінде қисса айтып, ән салады. Тіпті, Қошке Кемеңгеровтің «Қасқырлар мен қойлар» қойылымында рольде ойнап, актерлік өнерімен де көзге түседі. Міне, сол кезден бастап өле өлгенше домбырасын қолынан тастамаған.

Қазан төңкерісінен кейін елге оралған Жүнісбек кезінде өзіне пана болған Кирилл мен әйелінің, олардың қызы Мария­ның қайтыс болғанын біледі де, Ақмола қаласына келіп, Ұлы Отан соғысы жылдары сондағы әскери госпитальде фельдшер болып істеп, он жылдай тұрады. Одан әрі Қарағандыға көшіп келген ақын өмірінің соңғы сәттерін бірінші әйелінен туған ұлы Назымбектің Бұқар жырау ауданының Ақөре ауылындағы үйінде өткізіп, 1979 жылы (кейбір деректерде 1983 деп қате жазылып жүр – автор) сонда бақилық болып, жамбасы жерге тиеді. Алғашқы қосағы көз жұмған соң алған екінші әйе­лінен Шәкіман, Шәкира дейтін қыздары мен ұлы Тұрлан туып, бұл төрт баласынан тараған ұрпақтары бүгінде Қарағанды қаласы мен Бұқар жырау ауданында тұрып жатыр.

Жүнісбек Жолдиновтің әкесі Ахметтің бір апасы Жәнипадан туған жиені Имантайдың баласы, екібастұздық өлкетанушы, экономика ғылымдарының кандидаты Серік Жақсыбаевтың айтуынша, осы нағашысының емшілік, көріпкелдік, тамыр ұстап, ауруды анықтайтын қасиеттері де болып, бала да сүндеттеген көрінеді. Ол осындай кәсібін кешегі кеңес дәуірінде астыртын, жасырын жасап, соның арқасында қаншама адам ауруларынан құлан таза айығып, қатарға қосылып кеткен екен. Ең бастысы – оның суырыпсалма ақындығы. Өзінің көзі тірісінде, яғни «Жазушы» баспасынан 1964 жылы «Ойлар», ал, 1969 жылы «Өрендерге өнеге» атты жыр жинақтарын шығарған ақынның соңындағы әдеби мұрасы әлі түгенделіп бітпеген. Себебі, баласы Тұрлан оның біраз қолжазбаларын Алматыдан келген бір адам кітап қылып бастыруға алып, сол беті ізім-қайым жоғалғанын айтады.

Тірлігінде Жүнісбек ақын өзінің өлең-жырларын өзіміздің облыстық «Советтік Қарағанды» (қазіргі «Орталық Қазақстан») газеті мен республикалық газет-журналдарда жиі жариялап, олар халық арасына кең тараған. Бұл туындыларында ол туған жер, Отан, ел үшін еңбек еткен ерлер, тағы да басқа тақырыптарды жыр етеді. Мәселен, оның «Баянтауда», «Қарқаралы таулары», «Қарағанды шахтасы», «Жылқышы» сияқты өлеңдері осы сарында. Сонымен бірге, оның халқымыздың Ұлы тұлғалары Қаныш Сәтбаев пен Мұхтар Әуезовтің қазаларына жазған жоқтаулары, небәрі 27 жасында көз жұмған Сырдың сүлейі Көшеней Рүстембековке ұзақ арнауы көпке мәлім көркем дүниелер. Сол арнауында Жүнісекең Көшенейге:

Ата жолын қуыпты,
Бала жырау балдырған.
Бұл не деген сыбызғы,
Есімізден тандырған, – деп баға береді.
Оның кезінде жазушы Әди Шәріпов­тің «Партизан қызы» хикаятына арқау болған Жылбек Ағәділов жөнінде жазған «Партизан Жылбек» деген поэмасы да бар. Жасынан өмірдің ащы-тұщысын бірдей татып, қызық-шыжығын қатар көріп, сексен жастан аса ғұмыр кешкен ақсақал ақынның «Нақыл», «Терме», «Жастарға айтарым» тәрізді бірқатар өлеңдері ке­йінгі жас ұрпаққа айтылған ақыл, өсиет түрінде болып келеді де, күні бүгінге маңызын жойған жоқ. Мәселен, ол осы соңғы өлеңінде:

Жүйрік шабар баптасаң,
Қадірін біліп сақтасаң.
Жеміс қайдан шығады,
Аяғыңмен таптасаң.
Ақылды деп кім айтар,
Ашуыңнан қайтпасаң.
Іздегенің табылар,
Жалқауланып жатпасаң, – деп насихат айтады.

Жастайынан жұмысбасты болып жүрген Жүнісбек Жолдинов ақындар айтысына жасы ұлғайған шағында ғана қатыса бастаған. Сондай бір айтысы туралы белгілі әдебиеттанушы ғалым Серік Негимов 2018 жылдың 12 қазанында «Егемен Қазақстанның» тілшісі Қорғанбек Аманжолға берген сұхбатында: «…Жүнісбек Жолдинов пен Молдабай Жолдыбаев сөз сайысында жарқырап көрінді» дейді. Бұл 1972 жылдың 6-8 тамызы күндерінде өткен екінші республикалық ақындар айтысы болатын. Енді оның басқадай айтыстарын анықтап, жинастыру керек болады.

Көзі тірісінде табиғи талант иесі, ақын Жүнісбек Жолдинов жоғарыда аталған екі жыр кітабын шығарып, 1969 жылы академик Мәлік Ғабдуллиннің шақыртуымен В.Лениннің 100 жылдығы мен Қазақ КСР-і құрылғанына 50 жыл толуына арналған ғылыми-шығармашылық конференцияға қатысып, осы жылы Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы Қабдыкәрім Ыдырысовтың қолдауымен еліміздің бірталай өңірінде халықпен кездесу өткізіп, жыр толғаған. Бұдан артық оның алған атағы да, көрген құрметі де жоқ. Ендеше жерлестері, халық ақыны Доскей Әлімбаевтың 175 жылдық мерейтойын тойлағалы отыр­ған бұқаржыраулықтар тағы бір жерлес ақындары Жүнісбек Жолдиновтің 130 жылдық мерейтойын да ұмыт қалдырмас деген ойдамыз. Бұл орайда Бұқар жырау ауданының әдебиет пен өнерді жанындай сүйетін әкімі Ерлан Құсайынға артар үмітіміз зор. Өйткені осы бір білікті басшы азаматтың ықпал етіп, ұйытқы болуымен өткен жылы атаусыз қалып бара жатқан атақты академик жерлесіміз Арықтай Қайыповтың туғанына 110 жыл толған мерейтойы аудан орталығында дүркіреп өткені әлі елдің есінде…

Ержан ИМАШ,
«Ortalyq Qazaqstan»

Бұқар жырау ауданы