Тең мүмкіндік мүмкін бе?

Қазіргі заманда біреуге зәулім үй, қымбат көлік, жақсы жұмыс орны арман болуы мүмкін. Арманы – қарапайым, үміті зор адамдар да бар. Олар – баласы өз аяғымен жер басса, қасық ұстаса, қажеттіліктерін өтей алатын болса деп армандайтын ата-аналар. Тағдырдың сынағына мойымай, ерекше қажеттілігі бар баласын қатардан қалдырмауды ойлаған ата-анаға мемлекет қандай қолдау жасайды? Бұл мәселеге мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өз жолдауында баса назар аударды. Үкіметке балалар церебральды параличі (БЦП) дертіне шалдыққан балаларға медициналық және әлеуметтік қолдау көрсетуді жақсарту үшін шаралар қабылдауды тапсырды.

ОҢАЛТУ – ЖАЛҒЫЗ ЕМ

Ресми деректер бойынша қазіргі таңда біздің облыста 5254 баланың мүмкіндігі шектеулі. Дәрігерлер кейінгі жылдары мұндай балалардың қатары артып келе жатқандығын ескертеді. Оның себептерін де көп нәрсемен байланыстырады. Әдеттегідей, нашар экология дейміз, болашақ аналардың жүктілік кезіндегі жауапсыздығы, туабітті паталогиялар, босану кезіндегі дәрігерлердің салғырттығы, тіпті, екпе алу салдарынан дейтіндер де бар. Дегенмен, бала денсаулығындағы ауытқудың себебін ешкім ғылыми түрде дәлелдеп, тап басып айтып бере алмайды.  Мұндайда диагнозды ерте анықтау – бірінші қажеттілік. Бір жастан кейін анықталған диагноз кеш саналады. Ал, анықталғаннан кейінгі жалғыз ем – оңалту.

Қаладағы «Үміт» оңалту орталығы – осы бағытта көмек беретін алғашқы ашылған емдеу мекемелерінің бірі. Онда сал ауруы, мидың органикалық зақымдалуы, тұқым қуалайтын неврологиялық аурулар, ортопедиялық дерт түрлерінен жылына 1200­ге жуық бала ем алады.  Педагогикалық бағытта 32 маман, 53 орта медициналық қызметкер, 8 дәрігер қызмет етуде.

– Бізге 3 пен 14 жас аралығындағы балалар келеді. Оларға медициналық қана емес, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік оңалту көмектері көрсетіледі. Қазір облыстың әр өңірінен келген 90 бала кезекті емін алуда, – дейді орталық директоры Амангелді Артықов.

Орталықтағы төрт бөлім әр бағытта жұмыс жасайды. Логопед, дефектолог, ортопед, реабилитолог мамандарынан бөлек, негізгі пәндер бойынша сабақ беретін мұғалімдер, ем арасында балаларға қарайтын тәрбиешілер бар. Алайда, Амангелді Тілеуғабылұлының айтуынша, маман тапшылығы жойылмай келеді. Биыл невропатолог пен реабилитолог маман келіпті. Қолға алатыны 70 мың теңгенің айналасында болса, кім келе қойсын?! Облыс орталығындағы мекемеде осылай болса, басқа қалалар мен аудан, ауылдардағы жағдай туралы сөз қозғаудың өзі артық.

Мұндағы қынжылатын мәселе бұл ғана емес екен. Денсаулық сақтау министрлігі биылғы жылдан бастап ем алу мерзімін екі айдан бір айға қысқартыпты. Науқас балалар оның өзін жылына бір рет қана алатын болады.

– Бала емді 60 күн бойы денсаулығына ауырлық түсірмей алатын. Белгіленген 25­30 күннің ішінде толық ем алып үлгермейді. Емдейтін дәрігердің негіздемесі бойынша емді тағы екі аптаға создыру мүмкіндігі бар. Оңалту, түзету емі жылына бір рет аздық етеді. Ондай емнің нәтижесін өздеріңіз ойлай беріңіздер, – дейді орталық дәрігері Ирина Домбровская.

Тұрақты ем алушылардың бірі, Балқаш қаласынан келген Жарқын Сембек мұндай жаңалықты әлі естімегенін айтты.

– Балқашта оңалту орталықтары бар. Бірақ, ондағы ем негізінен жүре алатын балаларға арналған.

Сондықтан, баламды осында әкелемін. Қазір балам аяғын баса алатын деңгейге жетті. Ем алу мүмкіндігі өзгерсе, қалай болатынын білмеймін, – дейді ол.

ҚАРАЖАТ МӘСЕЛЕСІ – ҚОЛБАЙЛАУ

Жалпы, Мемлекет басшысының тапсырмасынан кейін оңалту ісіне бетбұрыс жасалып, кең талқылануда. Бірқатар жекеменшік медициналық клиникалар бұл бағытта бұрыннан жұмыс істеп келеді. Денсаулық сақтау басқармасының баспасөз қызметі ұсынған мәліметке сүйенсек, облыста бес оңалту орталығы бар. Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын олардағы қызмет – тегін. Жекеменшік мекемелер «қайдан құлақ шығаратындарын» өздері біледі. Көрсетілетін медициналық қызметтің көлеміне қарай, құны да өзгермелі. Біз біліп­көрген белгілі медициналық клиникаларда оңалту құны кемі 30 мыңнан 250 мың теңгеге дейін екен. Әрине, әр жағдайда оның құны да басқаша. Жекеменшік медициналық мекемелер міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне қосылу арқылы бұл қызметті тегін де көрсете алатындығын ескерген жөн. Көпшілігінің басындағы мәселе де осы – қаражат. Баласы үшін жаны қысылған ата­ана «қолдың қысқалығынан» түрлі ұйымдар мен қазақстандықтардан қаржылай көмек сұрау ға мәжбүр.

Мәселенің шешімін табуға үлес қосып жүрген қоғамдық ұйымдар мен қайырымдылық қорлары баршылық. Мәселен, «Будь ближе» жеке қайырымдылық қоры Алматы, Павлодар, Новосибирск қалаларындағы оңалту орталықтарымен бірлесіп жұмыс істейді. Қор қызметкері Ирина Кимнің айтуынша, былтыр он балаға, биыл да он баланың еміне қаражат табуға көмектесіпті.

– Сал болып қалған балаларға ғана емес, онкологиялық дертке шалдыққандарға да көмектесеміз. Ақша жеке демеушілерден, түрлі мәдени шаралар, жәрмеңкелер ұйымдастыру нәтижесінде жиналады. Кезекте әлі алты бала бар. Бізде тұрақты қаржыландыру көзі жоқ. Сондықтан, бір мезгілде барлығына көмектесу мүмкін болмай тұр, – дейді ол.

Мемлекеттен жеткілікті қолдау болса, тіленіп не көрініпті дейміз іштей. Бұл жердегі басты мәселе, мемлекет қолдауының жоқтығы емес, оның дұрыс жетпеуінде. Бір ғана мысал – мүгедектерді арнайы арбамен қамтамасыз етуге бөлінген 101 млн. теңгені жымқырғаны анықталған экс­шенеуніктің әрекеті. Алдағы уақытта «балық басынан шіриді» дегізбей, жарымжан жандардың наласына қалмауға сабақ болар. Кедергісіз келешек үшін барлығына тең мүмкіндік жасау қажет.

БІЛІМДЕ ШЕКТЕУ БАР МА?

Тең мүмкіндік білім алуға да қатысты. Қазір он екі мүшесі сау балалардың өзі қатарластары тарапынан қысым мен мазақ көретіндігі көп айтылуда. Оның жанында мүмкіндігі шектеулі балалардың жайы, тіпті, алаңдатарлық.

Облыстық білім басқармасының есептеуінше, облыста мүмкіндігі шектеулі балаларды қоса алғанда ерекше қажеттілігі бар, яғни, генетикалық ауруларға, аутизмге шалдыққан 11 183 бала бар екен. Оның төрт мыңнан астамы мектепке дейінгі болса, қалғаны – мектеп жасындағылар.

– Ерекше қажеттілігі бар балаларды оқытудың үш жолы бар. Арнайы мектептерде оқытамыз, ондай мектеп саны – 10. Аралас, яғни, интеграцияланған оқу орындарында арнайы сыныптар бар. Үшіншісі – инклюзивті білім беру, – деп түсіндірді облыстық білім басқармасының мектепке дейінгі және орта білім бөлімінің бас маманы Гүлдана Нұрсұлтан.  

Инклюзивті білім туралы арнайы мемлекеттік бағдарламаға сәйкес бі лім беру мекемелерінде пандус, тиісті әжетхана, мұғалімдері болуы шарт.

– Балабақша немесе мектепте болсын, балалар өздерін өзгелерден кем санамауы керек. Осыған баса мән беруге тырысамыз. Кейінгі уақытта инклюзивті білім беретін сыныптар көптеп ашылуда. Қазір 734 инклюзивті және 85 арнайы сынып бар. Сондай-ақ, 44 инклюзивті және 89 арнайы топ жұмыс істейді, – деді Г.Нұрсұлтан.

Маманның айтуынша, қалалық жерлерде инклюзивті білім алуға мүмкіндіктер молырақ. Аудандық деңгейде де бұл мәселе назарда дегенімізбен, ауылдағы және қалалық жерлердегі мүмкіндігі шектеулі балалардың жағдайларында айырмашылық байқалады. Осы айыр машылық қоғамдағы шеттету көзқарасы жойылған уақытта ғана ретке келтіріліп, кедергісіз келешек қалыптасады. Жас – өсемін деп, жалғыз – көбейемін деп, жарлы – байимын деп, ауру – айығамын деп үміттенеді емес пе? Біз де барлығына бірдей көзқарас қалыптасатын қоғам орнайтынына үміт етейік, ендеше.

Жансая ОМАРБЕК.