Тарихи тұлға тағылымы

Бұдан біраз бұрын Қазақстанның ғылым және білім патриархы, академик Зейнолла Молдахметовтің өтінішімен қазақтың сұңқары Сәкен Сейфуллин туып-өскен жеріне ат шалдырдық.

«Тар жол, тайғақ кешу»

Сапар барысында өзінің саналы өмірін Отанын дамытуға арнаған, 44 жасында қызыл қырғынның құрбаны болған Сәкеннің 130 жылдық мерейтойын атап өтуді жоспарланғаны мәлім болды.

Оның өмірі оңай болған жоқ. 24 жасында большевиктер партиясының мүшесі болған ол ақ гвардияшылардың қолына түсіп, ату жазасына кесілді. Ол ғажайып жолмен Омбы лагерінен қашып шықты. Сәкен бұл оқиғаларды өзінің «Тар жол, тайғақ кешу» кітабында осылай суреттейді. «…осылайша жаяу сегіз жүз қырық төрт шақырым жүріп, мен Сарыадырдағы Балабай ауылына жеттім. Осыншама үлкен және көп қайғылы жолдан кейін мен осы ауылда тыныш демалыс таптым. Айтуға оңай, сегіз жүз қырық төрт шақырым!

1919 жылы қаңтардың қатал аязында атаман Анненковтың отряды бізді Ақмоладан Петропавлға айдады. Төрт жүз шақырым мен жаяу жүрдім. Омбы лагерінен қашып, пойызбен Славгородқа жетіп, сол жерден қар еріп жатқанда, Павлодарға жүз елу екі шақырым жол жүріп, Павлодардан тізеге дейін лай суға батып, Баянға жүз тоқсан екі шақырым жол жүрдім. Ақырында Баян мен Балабай ауылынан жүз шақырымдай жол жүрдім. … Балабай ауылына ғашық болдым».

Кейін Сәкен Халық ағарту комиссарының орынбасары, әрі қарай Қазақстан Халық комиссарлар Кеңесінің басшысы болды. Интернет-ресурста «…Сейфуллин тек ағартушылық қызметпен айналысқан жоқ. Ол Қазақстанның ұлттық мәдениеті мен әдебиетіне баға жетпес үлес қосты. Ақын ұлттық поэзияның мазмұны мен формасын түбегейлі өзгертті, заманауи және дәстүрлі тенденцияларды қазіргі және дәстүрлі үрдістерді шебер үйлестірді, синтаксисті, ырғақты, шумақты және интонацияны түрлендірді» делінген.

Шығармашылық жұмысының нәтижесінде ол КСРО-ның үздік ұлттық жазушысы ретінде танылды және Қазақстан жазушыларының арасында бірінші болып, Еңбек Қызыл Ту орденінің иегері атанды. Оған Қазақстан революционерлерінің әнұранын жазу сеніп тапсырылды. Бұл үлкен шығарма жүздеген мың адамдар үшін шабыттандыратын әнге айналды. Ол «Біздің тұрмыс» романы, жоғары оқу орындарына арналған Қазақстан әдебиеті тарихы бойынша оқулық, «Өткен күндер» поэзия жинағы, «Тар жол, тайғақ кешу» мемуары, «Қызыл ат», «Көкшетау» поэмалары секілді шығармалардың авторы. Оның әндері («Тау ішінде», «Көкшетау», «Біздің жақта» және т.б.) халық арасында танымал.

30-шы жылдары оны Республикалық партия ұйымының басшысы Голощекин, ұлтты, ана тілін және халықтық дәстүрлерді сақтауға ұмтылғаны үшін ұнатпады. Ақыры 1938 жылы Сәкен Сейфуллин ату жазасына кесілді.

Қарашілікке барар жолда

Ең алдымен Ақадыр станциясына жеттік, Сәкеннің мүсіні орнатылған алаңға бардық. Айта кету керек, алаңды күтіп ұстауда кемшіліктер орын алған екен, сонымен қатар Сәкеннің аты-жөні мен өмір сүрген жылдары жазылған гранитті қаптамаға бекітілген полимерлі жабынның бір бөлігі үзіліп, саңылау пайда болған. Әрине, осы жерде «Кент әкімі қайда қарап отыр, неге ешкім тиісті шара қолданбайды?» деген сұрақ туындайды.

Әрі қарай біз Шет ауданы, Ортау ауылдық округінің Қарашілік ауылына бардық. Әкесі Сейфолланың қыстауы болған мұнда сұңқар Сәкеннің балалық шағы өткен.

Ең қиын 90-шы жылдары бұл жерде қоршаудың қалдықтарын қамтитын мемориалдық кешен құрылды, оның ішінде отбасылық үйдің металмен қоршалған іргетасының қалдықтары, шағын бюст және келушілерге арналған жеңіл құрылыс жасалған. Сәл әрі қарай Сәкен Сейфуллиннің жақын туыстары жерленген ескі қорым орналасқан.

Ашығын айтайын, бұл кешен ХХІ ғасырдың талаптары мен мүмкіндіктеріне сай келмейді. Ол моральдық тұрғыдан ескірген. Шет ауданының әкімі Мұхит Мұхтаров кешеннің жай-күйін біледі екен. Ауданның басшысымен әңгімелесуден мен оның жағдайды терең түсініп, қажетті және мүлтіксіз шаралар қабылдайтыны туралы пікір қалыптастырдым. Өйткені, бұл түптеп келгенде өте жоғары деңгейдегі тұлғамен байланысты. Алдағы уақытта заманауи мемориалдық кешен құрылады деген үміттемін.

Ұрпақ ұлы тұлғаны білуі тиіс

«Сәкен Сейфуллин деген кім?» деген сұраққа қазақстандық әрбір жас дұрыс жауап бермесе, таң қалмас едім. Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің ректоры болған кезімде патриоттық тәрбиеге барынша ден қойдым. Оның аясында әр аптаға арналған 4 жылдық оқу кезеңінде кураторлық сағаттардың тақырыптары анықталды. Сәкен Сейфуллинді қоса алғанда, бірнеше ұлы тұлғалардың өмірі мен қызметі туралы анықтамалық кітапшалардың қағаз және электрондық нұсқалары екі тілде дайындалып жарияланды.

Ақсақалдар кеңесі құрылды, оның басты міндеті кураторлардың жұмысын бақылау болды. Сонымен, бұл мысалды жастардың патриоттық рухын көтеру үшін ұсынуға болады. Бұл жұмысты балабақшадан бастап, мектептерде, колледждерде және жоғары оқу орындарында жалғастыру керек. Пайдасы зор. Жалпы, бұл мәселеде үлкен вакуум бар. Оны тиімді және ең пайдалы жолмен толтыру қажет. Менің ойымша, заманауи мемориалдық кешен жасап, оны туристік маршрутқа енгізсе, патриотизмнің қайнар көздерінің біріне айналар еді. Осы айтылған қасиетті жерде жолдың жағдайын жақсартуды қажет ететінін де айта кеткен жөн деп ойлаймын.

Міне, осындай оқиғалар кейде адам тағдырына себепші болады.

Арстан ҒАЗАЛИЕВ,
академик,
Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты,
Қарағанды қаласының Құрметті азаматы