«Насихат Қазақия» жинағындағы Абай сөздері

Абайтану тарихында Зейнелғабиден Әміреұлының есімі де лайықты орын алуға тиіс. Профессор М.Мырзахметов оны «ұлттық ой-санасы ерте оянған, сол жолда қолынан келер әрекеттен аянбаған, Абай мұрасын баспасөзде насихаттап, татар халқына танытуға арнаған талпынушылардың бірі» деп таныстырады. Зейнелғабиденнің 1909 жылы Уфа қаласында басылған «Насихат Қазақия» кітабы – Абай мұрасын насихаттау мен алғаш танып, дәл бағалауда революцияға дейінгі дәуірдегі әдебиетте өзіндік орны мен белгілі дәрежеде ерекшелігі бар еңбектер қатарына жатады» деген зерттеуші пікірін қуаттай отырып, осынау бағаға қосарымызды да айтамыз. «Насихат Қазақияны» қазақ әдебиетінің көкейкесті мәселелерін ерте қозғаған аса құнды ғылыми еңбек деуіміз керек.

Мұхтар Әуезов Абай өлеңдерінің Зейнелғабиден жариялаған нұсқаларын жоғары бағалап, оларға «ерекше ілтипатпен қарағанын» М.Мырзахметов нақты мысалдармен дәлелдейді. Мысалы, Абайдың 1945 жылғы 100 жылдық мерейтойына арналып дайындалған толық жинаққа осы «Насихат Қазақия» кітабында басылған бір топ Абай өлеңдері ішінен «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек», «Ал енді жақсы дейміз кімді қалап», деген атпен басылған екі өлеңін М.Әуезов өз қолымен көшіріп ендірген. Бірақ, М.Әуезов ұсынған екі өлең де юбилейлік жинаққа белгісіз бір себептермен енбей қалғанына зерттеуші куәлік етеді. Бұл, әрине, құнды дерек. «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек» деп басталатын өлең 1995 жылғы жинақта бар, екінші «Ал енді жақсы дейміз кімді қалап…» енгізілмеген.

Зейнелғабиден, әсіресе, өз заманындағы қазақ өлеңінің деңгейіне қанағаттанбай, талап биігін өсіре түседі. «Орыстардың Пушкинінің» шығармалары орыстың халық тілінде жазылғандығымен құнды екенін дәл басып, Абайдың ақындық шеберлігіне осы мұнарадан қарап, бағалайды. Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің бағдарын Абай белгілеп бергенін, демек, Абайдан үйрену керектігін, Абай өсиеттерін жалғастыра, дамыта орындау керектігін көрсетеді. «Ғылым, өнер іздеу жайында мәшһүр Ибраһим Құнанбаевтың бір сөзі:

Жол көрмек, жоба білмек, жиһан кезбек,
Бой жеңбек, ер жігітке ақыл таппақ.
Тағдырын жүрушінің хақтан біліп,
Көшелі өнер иесін жүрсе жақтап.

Ниетің түзу болса сенің аппақ,
Екі елі аузыңа қойсаң қақпақ,
Сыбыр, өсек дегеннен сырттай жүріп,
Ғылым, өнер, мал таппақ, жұртқа жақпақ, – деп Абайға жүгінеді, Абай беделін, өнегесін алға тартады. Осы екі шумақ өлеңді жоғарыда өзіміз пайдаланып отырған, 1995 жылы «Жазушы» баспасынан екі том болып шыққан академиялық жинақпен салыстырғанымызда, бірінші шумақтың үшінші жолындағы «Тағдырын жүрушінің хақтан біліп», деген тіркес жинақта біраз өзгеріп, «Тағдырын көрушінің хақтан біліп» болып берілгені назар аудартады. М.Мырзахметов «Бұл екі шумақ өлең өзінің тақырыбы мен өлең сарыны жағынан Абайдың «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек» деген өлеңімен сабақтасып жататынын» дәл байқаған. Ал, енді осы екі жолдың біріншісіндегі «жүрушінің» екіншісінде «көрушінің» болып өзгеріп шыққанына абайтанушылар назар аудара қоймаған сияқты. Заты, осы екеуі де, бір қарағанда, түсініксіздеу көрінеді. Үңіле түссек, Зейнелғабиден Әміреұлы нұсқасындағы «жүруші» өлеңнің тұтас мазмұнына сыйымды, мәтініне қолайлылау көрінеді дегіміз келеді.

Зарқын ТАЙШЫБАЙ,
профессор,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

Мақаланың толық нұсқасын газеттің 10 тамызда шыққан №88 (23 264) санынан оқи аласыздар.