Ата Заң – халықтың қалауынан туған құжат
Ұлы Даланың көгінде азаттықтың алтын шуағы шашырап, жүректерде тәуелсіздік оты маздаған сол бір ғажайып сәттен бері отыз жыл өтті. Бұл белес – тарих толқынында туған елдің тағдырын тербеткен теңдессіз кезең. Осы отыз жыл ішінде қазақ елі тұғырлы байрағын көкке желбіретіп, өз болмысы мен бітімін, ұлылығын әлемге танытты. Ал, сол ұлы ұмтылыстың, өрелі өрлеудің, жасампаз жаңғырудың барлығын бастаған бір киелі күш бар. Ол – халықтың қалауымен қабылданған, елдіктің еңсесін көтеріп, мемлекеттіктің мызғымас негізін қалап берген – Ата Заң, Конституция. Жүрегі «елім» деп соққан әр қазақ үшін бұл – өткеннің өнегесі, бүгіннің бағдаршамы, болашақтың берік тұғыры. Бабалардың аманаты мен келешектің кепілі.
Ата Заң – халықтың қалауымен туған құдіретті құжат. Ол – құқықтық норма ғана емес, ұлттың ұлы болмысын айшықтайтын тарихи шежіре, елдің ерен еркіндігі мен тұғырлы тәуелсіздігінің айнасы. Бұл құжаттың әр жолында қазақтың қайсарлығы, әр бабында ата-бабаның арман-аңсары, әр әрпінде ұрпақтың үміті жатыр. Бүгінгі тыныс-тіршіліктің әрі кемел келешектің қайнар көзі.
Қазақ халқының құқықтық танымы – өмір сүрудің үлкен философиясы. Қазіргі Ата Заңымыздың тамыры тым тереңде, көне ғасырлардың құпия қойнауында жатыр. Қазақ даласының ұлы шежіресі заң үстемдігіне негізделген. Осы заңдылық пен әділдікке негізделген дүниетаным көне түркі дәуірінен бастау алады. Жарты әлемді билеген Көк Түріктер де өз заманында Ұлы Дала заңымен өмір сүріп, дала демократиясының дара үлгісін көрсетіп кеткен.
Көне Түрік қағанатында Тәңірден келген тектілік, ел басқару жауапкершілігі мен халық алдындағы әділдік – түркі билеушісінің басты борышы болған. Ел билеу – елге қызмет ету деп ұғынған бабаларымыз әділеттілікті, адалдықты, адамгершілікті бәрінен биік қойыпты. Көне Түрік жазбаларында («Күлтегін», «Тоныкөк», «Білге қаған») елдің ертеңі туралы терең толғаныс, мемлекетті басқарудың мағынасы, халықтың амандығы үшін заңның орны ерекше айтылған. «Бектер бектік заңмен билік жүргізсе, халыққа тыныштық орнайды» деген ұстаным – сол кезеңнің басты бағдары болған. Қарапайым халық пен қағанның құқықтық мәртебесі заң алдында тең саналмағанымен, әділдік – баршаға ортақ өлшем.
Бүгінгі Конституция – осы көне дәстүрдің заңды жалғасы. Ол – бізді әлемдік өркениетке жетелейтін әрі өз болмысымызды, төл заңгерлік мәдениетімізді сақтауға мүмкіндік беретін құжат. Осы рухани сабақтастық үзілмегені үшін біз бабаларымыздың кемеңгерлігіне қарыздармыз. Ата Заң –сол кемеңгерліктің бүгінгі бейнесі десек, артық айтқандық емес.
Осыдан отыз жыл бұрын, 1995 жылдың 30 тамызында, бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл аса жауапты тарихи жауапкершілік болатын. Кеңестік жүйеден енді ғана арылып, буыны бекіп, бұғанасы қатпаған жас мемлекеттің болашағы осы бір құжатқа тікелей тәуелді еді. Соны тереңінен ұғынған ел бұл шешімді жүрегімен қабылдады. Өйткені, бұл – олардың өз таңдауымен жазылған заң. Осылайша, Қазақстан өзінің дербес даму жолын, басқару жүйесін, елдік бағдарын айқындады. Мемлекеттік құрылымы, азаматтық қоғамның негіздері, адамның құқығы мен бостандығы, билік тармақтарының бөлінісі – барлығы Ата Заңда айқын көрініс тапты. Бұл – мәңгілік елдің мазмұнды картасы, кемел келешектің кемеңгер кодексі.
Содан бері ел дамуымен қатар Ата Заң да заманға сай жаңарып, толықтырылып отырды. 1998 жылдан бастап бүгінге дейін бірнеше мәрте өзгерістер мен түзетулер енгізіліп, қоғамның тыныс-тіршілігімен үндесіп, халықтың мүддесін әркез алға қойды. Соның ішінде 2022 жылғы реформалар елдің саяси-экономикалық құрылымына тың серпін беріп, билік тармақтарының тепе-теңдігін нығайтты. «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидасы жаңа дәуірдің негізгі бағдарына айналды. Конституциялық Соттың құрылуы, азаматтардың тікелей шағымдану құқығы – құқықтық сәтті қадам және ел мен мемлекет арасындағы сенімнің алтын көпірі. Құқық үстемдігі – әділетті Қазақстанның дамуының басты алғышарты.
Отыз жылда Ата Заңның арқасында Қазақстан өз Туын тіктеп, Тәуелсіздігін тұғырға көтерді, Елтаңбасын әлемге танытты, Әнұранын асқақтатып, өз жолын айқындады. Бүгінде құқықтық мәдениеті дамыған, заң үстемдігін ұлықтаған елдің жаңа буыны өсіп келеді. Бұл – Ата Заңның өміршеңдігінің белгісі. Әрбір жас – осы заңның қорғауында. Әрбір ата-ана – осы заңның тірегінде. Әрбір отбасы – осы заңның өрісінде. Сондықтан, Конституцияны құрметтеу – өз болашағымызды құрметтеу, өз өмірімізді қадірлеу, өз елдігімізді ардақтау.
Ендеше, ұлы күндерге ұласып жатқан осы 30 жылдық мерейлі белес – тәуелсіз елдің тірегі болған Конституцияның қасиеттілігін ұғынатын, оны қадір тұтатын, соның негізінде өмір сүруді парыз санайтын азаматтардың ұлы салтанаты. Ата Заң – өткеннің парасаты, бүгіннің ақиқат жолы, ертеңнің үміті. Оны ардақтау – ата-бабаның аманатына адал болу. Конституция – Мәңгілік Елдің мәңгілік алтын діңгегі!
Жәлел ШАЛҚАР,
«Ortalyq Qazaqstan»
