Индустриялық-инновациялық экономикаға тың серпін
Биылғы жылдың 10 маусымында Елордамыз – Астанада қазіргі Қазақстанның ең маңызды және ауқымды ұлттық жобаларының бірі – «EXPO – 2017» Халықаралық мамандандырылған көрмесі өз жұмысын бастайды. Айтулы бүкіләлемдік бірегей көрме еліміздің өндірістік қуатын және ғылыми базасын технологиялық жаңғыртуға, экономикамыздың дамуына зор ықпал етеді.
«EXPO-ның» негізгі принциптері әлемдік деңгейде белгілі бір саладағы жаңа ғылыми-техникалық жетістіктерді жаппай көрсетуді көздейді. Алайда, Көрменің мақсаты – сауда өнімі мен индустриялық-инновацияларды ұсыну ғана емес, ең алдымен, әлемнің болашағы туралы қазіргі идеялар мен көріністермен, жаһандық өлшенудегі ғылыми және мәдени тәжірибемен алмасу, жалпы мәдени-әлеуметтік дамуға үлес қосу.
Бұл тұрғыда Қазақстан ұсынған жаңа энергетиканы, жасыл экономиканы және экологиялық қауіпсіз даму жолдарын кеңейтуге байланысты көрменің тақырыбы қазіргі әлем үшін тікелей, терең өзектілікке ие. «Болашақ энергиясы» тақырыбы бүгінгі таңда адамзат алдында тұрған ең күрделі мәселелердің бірі – энергетикалық көздерді дұрыс пайдалану міндетін көрсетеді. Оны шешу көптеген елдер үшін бірінші деңгейлік стратегиялық маңыздылыққа ие. Бұл бірлесіп ұжымдық ойлауды және тиімді экономикалық және технологиялық шешімдерді іздеу қажеттілігін ұсынады.
Жоғары ресурспен қамтамасыз етілушілікке және дәстүрлі энергия таратқыштарының көп қорларына қарамастан, Қазақстан ресурстардың жаһандық азаю мәселелерімен бөліседі, оларды пайдаланудың экологиялық тазалығын және тиімділігін жоғарылату, табиғи жүйелерді сақтау және қоршаған ортаның лайықты сапасын қолдау қажеттілігін ұғынады. Біздің ел бұл мәселеде өзінің мықты көзқарасын көрсете білді, кейінгі жылдары бірқатар маңызды құжаттар қабылданды. Сонымен, 2013 жылы Президент Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның «жасыл экономикаға» көшу жөніндегі Тұжырымдамасын бекітті. Қазақстан жаңартылатын энергия (IRENA) бойынша Халықаралық агенттігінің жарғысын ратификациялады. «Қазақстан – 2050» Стратегиясында жаһандық энергетикалық қауіпсіздікті жоғарылату аясында баламалы және «жасыл» энергетикалық технологияларға инвестициялардың көлемдерін ұлғайту қажет екені атап өтілді.
«EXPO – 2017» Қазақстанға тағы бір мәрте жалпы әлемдік мәселелерді шешуге белсенді қатысуға, жаһандық қауіпсіздікті нығайтуға және халықаралық ынтымақтастықты дамытуға бағытталған таразыланған және көреген саясатты жүзеге асыруға қабілетті мемлекет ретінде танылуына мүмкіндік береді. Астанада өткізілетін Көрме аясында еліміз халықаралық қауымдастыққа, ең алдымен, жаһандық энергияны пайдалану мәселелерін, сонымен қатар, біздің жалпы жауапкершілігімізді жалпы білу мен жалпы ұғынуды қалыптастыру үшін ашық пікір-сайыс алаңын ұсынады. Көрменің тәжірибелік міндеті – энергияның баламалы көздерін пайдалану саласындағы ең үздік әзірлемелерге, жаңа энергия үнемдеу және энергия тиімділігін жоғарылатудың жаңа технологияларына назар аудару.
Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа Жолдауында «Қазақстанның Үшінші жаңғыруын іске асыруды қамтамасыз ету, елдің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық өсудің жаңа моделін құру міндетін» қояды. Маңызды стратегиялық басымдық болып шикізаттық тәуелсіздіктен босатылған инновациялық экономиканы дамыту ұсынылған. «ЭКСПО-ға» қабылдаушы тарап ретінде қатысуымыз ұзақ мерзімді әлеуметтік-экономикалық әсерді қамтамасыз етуге, экономиканы әрі қарай әртараптандыру және жаңғырту импульсін беруге мүмкіндік беретін ауқымды бастамалардың бірі болып табылады. «ЭКСПО – 2017» Дүниежүзілік көрмесіне дайындық үздік әлемдік тәжірибені зерделеу және енгізуден басталады.
Трансфер маңызды мәселесі елімізге жаңартылатын энергияның түрлерін кеңінен таратуды және пайдалануды көтермелеуге қабілетті инновацияларды шешумен қатар, көрмені өткізу, сондай-ақ, өзіндік отандық технологияларды дамытуға екпін беруге үндейді. Қазақстан өзекті экологиялық, экономикалық және әлеуметтік стандарттарға негізделген ғылыми және технологиялық инновацияларды енгізуге қабілетті дамыған және тиімді ғылыми-зерттеушілік және білім беру инфрақұрылымы бар мемлекет ретінде өз орнын белгілеуге ниетті. Мұнда отандық инновациялық нарықты дамытудың маңызды институционалдық құрылымы ретінде маңызды рөлді университет ғылымы атқаруы керек.
Бұл бағытта Е.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде жүйелі жұмыс жүргізілуде. Біздің бірінші орындағы міндеттер – бұл жаһандық деңгейлі зерттеуде отандық ғылымды интеграциялау, жаңа ғылыми-тәжірибелік әзірлемелерді көтермелеу және жаңа өндірістік технологияларды енгізу. ЖОО-да жоғары ресурстық ғылыми-зерттеу құрылымдық бөлімшелері құрылған және сәтті жұмыс атқаруда, олардың қатарында Экомониторинг және биотехнологиялар паркі, робототехника және интеллектуалды машиналар зертханасы, Нанотехнологиялар институты және Химиялық мәселелер институты бар. Ғалымдардың іздестірулері баламалы энергетиканың перспективалық даму бағыттарына, энергия және ресурс үнемдеу саласындағы жобаларды әзірлеуге, сонымен қатар, жол және тұрғын үй құрылысына, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған технологияларға шоғырланған.
Көрмеге әзірлік барысында Е.Бөкетов атындағы ҚарМУ ғалымдарымен студенттері республика мен өңір деңгейінде «EXPO – 2017» қорғауында жүргізілетін іс-шараларға белсенді қатысады. Басым бағыттар бойынша міндеттерді шешу үшін академиялық қауымдастықты жұмылдыру мақсатында, университет «Ғылым және инновациялар – Қазақстанның «жасыл экономикасын» дамытудың маңызды факторлары», «Жасыл экономика» идеясы Қазақстанның даму стратегиясының басты басымдықтарының бірі ретінде», «Теориялық және эксперименттік химия» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциялары, «ЭКСПО – 2017: Болашақ технологиясы» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясын өткізді. ҚарМУ Астана қаласындағы «Көрме» көрме орталығында «Атакент-Экспо» халықаралық компаниясы ұйымдастырған «Білім және ғылым-2016» XIV Қазақстандық Халықаралық көрмесіне өз жобаларын лайықты ұсынды.
Университеттің жетекші ғалымдары «EXPO – 2107» Халықаралық көрмесіне қатысуға ғылыми жобаларды әзірледі, оның алтауы «Қазақстан» павильонындағы көрмеде жаппай ұсыну үшін іріктелген. Барлық жобалар тікелей тәжірибелік маңыздылыққа ие, Республиканың өзекті әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешуге және жаңғыртуға бағытталған.
Университет ғалымдары бүгінгі таңда экономиканың ғылымды қажет ететін салаларының бірі – агроөнеркәсіптік секторында жоғары технологиялық әзірлемелерді құру бойынша жұмыс істейді. Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей, жер бетінде жаңа технологияларды енгізетіндер және үздіксіз өнімділікті жоғарылатып, ең үздік әлемдік стандарттар негізінде жұмыс істейтіндер еңбек етуі керек. Осы мақсатта университетімізде Биотехнология және экомониторинг зерттеу паркі жұмыс істейді, азық-түліктерде генетикалық-модификацияланған нысандардың болуын талдаумен, ауыл шаруашылығы және дәрі-дәрмектік өсімдіктердің өнімділігін жоғарылату технологияларын жақсартумен, ылғал үнемдеуші технологияларды қолданумен және ауыл шаруашылығы мәдениеттерді өсіру тиімділігін жоғарылатумен байланысты зерттеулер жүргізіледі.
ҚарМУ перспективалық жобаларының бірі – «Өсімдіктану және топырақты жақсартуға арналған қанықпаған полиэфирлі қалайылар негізіндегі зияткерлік жоғары үнемді гидрогельдер», химия ғылымдарының докторы, профессор Мейрам Буркеев жетекшілік етті, қазақстандық ғалымдардың 137 әзірлемесі ұсынылған «Онлайн-ЭКСПО 2017» конкурсының жеңімпазы атанды. Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі жанындағы ғылыми-техникалық кеңеспен «Қазақстан» павильонында «Қазақстан Республикасының отандық ғалымдары мен мекемелерінің жобалары» экспозициясына қатысу үшін университетіміздің жобасы ұсынылды.
Университетпен ұсынылған тағы бес әзірлеме Қарағанды облысының атынан «Қазақстан» ұлттық павильонының «Қазақстан Жасыл экономика жолында» экспозициясында көрсетілетін болады.
Біздің өңірдің экономикасы үшін «Дәннің ылғалдылығын өлшеуге арналған отандық аспаптардың сериялық өндірісін құру жолымен дәнді сақтау, қайта өңдеу және тасымалдау сапасын жоғарылату» жобасы үлкен тәжірибелік маңызға ие (жетекшісі – физика-математика ғылымдарының кандидаты Виктор Юров). Аспап сериялық өндіріске дайын, бірақ өзінің техникалық сипаттамалары бойынша үздік шетелдік аналогтарына орын бермейтінін, сонымен қатар екі мәрте оның құны төмен екенін атап өту керек.
Университетте энергетикалық саланы жаңғыртумен және энергетикалық қуаттылықты күшейтумен байланысты зерттеулерге үлкен назар аударылады. Сарапшылардың пікірінше, еліміздің аумағының 60%-ы жаңартылатын энергия көздерін дамыту үшін нақты мүмкіндіктерге ие. Сондықтан, осы салада перспективалық инновациялық технологияларды әзірлеу және енгізу жаһандық энергетикалық қауіпсіздік құрылымында Қазақстанның тұрақты қалпын сақтау, сонымен қатар ұлттық экономиканы экологияландыру үшін маңызды қадамға айналады.
«Энергетика» ғылымының ұлттық басым бағытының шеңберінде Е.Бөкетов атындағы ҚарМУ көмірсутекті шикізаттан алынған отынның баламалық түрлерін алуға, сутекті энергетиканың отындық элементтерінің тиімділігін жоғарылату бойынша зерттеулерге, көмірді, мұнайды, тас көмір қалайын зерттеуге және басқа өзекті зерттеулерге бағытталған ғылыми ізденістер жүргізіледі.
Баламалық және жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды кеңейту бойынша сәтті жоба ретінде «ЭКСПО-да» көпшілікке көрсету үшін физика-математика ғылымдарының докторы Қаппас Құсайыновтың жетекшілігімен құрылған «Желдің аз жылдамдықтарына арналған жел қозғалтқышы» әзірлемесі іріктелінді. Өңірдің климаттық жағдайларын ескеру арқылы университет ғалымдарымен жел қозғалтқышының тәжірибелік үлгісі құрылды, оның алқаптық сынаулары сәтті жүргізілді.
Биоотыннан электр қуатын өндіру тиімділігін маңызды түрде ұлғайтуға мүмкіндік беретін жаңа технологиялар осы дәстүрлі көздің энергетикалық маңыздылығын арттыруды, оның коммерциялық расталуын қамтамасыз етті. Е.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дың химия факультетінің ғалымдарымен «Қазақстанның көпжылдық шөптесін өсімдіктерінен автокөлік үшін екінші буын «Биоотыны» ғылыми-тәжірибелік әзірлемесі ұсынылды (жетекшісі – химия ғылымдарының докторы Нұрлан Мерхатұлы), Қазақстан аумағында кеңінен таралған мыңжапырақ және жусанның түрлерінен жаңа буын биоотынының сынақтық үлгісі алынды.
«Қалдықтарды басқару» басымдығына сәйкес, «Физика-химиялық зерттеу әдістері» зертханасының қызметкерлерімен химия ғылымдарының докторы Едіге Мұстафиннің жетекшілігімен «Көмірсутекті және ауыл шаруашылығы қалдықтарынан синтез-газын алуға арналған плазмохимиялық қондырғыны әзірлеу» жобасы ұсынылды. Ол 2016 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Ғылым қоры» АҚ қаржыландырылатын ҒЗЖ коммерциаландыру бойынша конкурсының жеңімпазы болып танылды. Жобаның нәтижелері мұнай-газ, кокстық химиялық, энергетикалық өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салаларының қалдықтарын жылу және электр энергиясы мен тыңайтқыштарды бір уақытта алумен қайта өңдеу және пайдаға асыру үшін өзекті.
«EXPO-2017: Болашақ энергиясы» презентациясы үшін ұсынылған ҚарМУ-дың барлық жобасы Елбасымен белгіленген ел дамуының стратегиялық басым бағыттарымен үндеседі, Қазақстанның технологиялық тұрғыдан серпінді дамуына жәрдемдесуге бағытталған. Көрмеге дайындық, онымен байланысты инфрақұрылымдық, ғылыми және технологиялық жобаларды жүзеге асыру университеттің жетекші ғылыми мектептерінен дүниежүзілік ұтқырлануды, белсенді ғылыми ізденуді, бәсекеге қабілеттілікті және зерттеулердің тәжірибелік маңыздылығын жоғарылатуды талап етті. Ауқымды халықаралық мегажобаларға қатысудың арқасында университет ғалымдары әлемдік деңгейде мақсатты аудитория үшін өзінің ғылыми және технологиялық әзірлемелерін ұсына алады, бұл тұрақты ғылыми және инвестициялық халықаралық ынтымақтастық үшін кең перспективаларды ашатынына сенеміз.
Бүгінде Қазақстан елдің үшінші жаңғыру аясында жаңа экономикалық саясатты іске асыруға кірісті. «EXPO-2017» Халықаралық көрмесін сәтті өткізу Республиканың индустриялық-инновациялық экономикасын қалыпастыруда және дамытуда маңызды әлеуметтік-экономикалық факторға айналады. Қазақстанға әлемдік экономикалық жүйеге интеграцияланудың қосымша мүмкіндігі. Елбасы атап айтқандай, жаһандық технологиялық революцияның бір бөлігі болу мүмкіндігін ашады.
Еркін КӨБЕЕВ,
академик Е.Бөкетов атындағы
Қарағанды мемлекеттік
университетінің ректоры,
профессор.
