Айдарбек Қожаназаров: “Бидай мұнайдан маңыздырақ болуы мүмкін”
Парламент Мәжілісінің депутаты, Аграрлық мәселелер комитетінің мүшесі Айдарбек Қожаназаров eureporter сайтында берген сұхбатында “ХХІ ғасырда жаһандық бәсекелестік тек мұнай мен газға ғана қатысты емес, бидай, су және климат бірінші орынға шығады” – деп атап өтті.
Оның айтуынша, әлемдік азық-түлік жүйесі бұрын-соңды болмаған қысымға ұшырады: қақтығыстар, климаттың өзгеруі және жеткізу тізбегінің бұзылуы азық-түлік қауіпсіздігі деңгейін рекордтық деңгейге жеткізді. ФАО мәліметтері бойынша, 2023 жылы 733 миллион адам аштыққа ұшырады, ал 2050 жылға қарай азық-түлік өндірісі жаһандық сұранысты қанағаттандыру үшін кем дегенде 60% өсуі керек. Бұл енді гуманитарлық мәселе емес, бұл геосаясат мәселесі. Тамақ жаңа мұнайға айналады. Осы жаңа дәуірде Қазақстан өзін прагматикалық, бейтарап және стратегиялық азық-түлік жеткізушісі ретінде көрсетеді.
– 180 миллион гектар ауылшаруашылық алқаптары бар, олардың 75% – дан астамы өңдеуге жарамды, Қазақстан аграрлық әлеует тұрғысынан ресурстардағы ең бай елдердің бірі болып табылады. Ол әлемдегі ең үздік 10 бидай экспорттаушысының қатарына кіреді және 2023 жылы 9,2 миллион тонна астық жеткізді. Ұн экспорты 20% – ға өсті, ал майлы дақылдарды өңдеу елдің кірісіне 400 миллион доллар қосты. Бірақ бұл тек шикізат туралы ғана емес.
Қазақстан мақсатты түрде қосылған құны жоғары өнім өндіруге көшеді және толыққанды агробизнес–трансформация үшін институционалдық базаны қалыптастырады. 2024 жылы субсидияларды, суаруды дамытуды, салықтық жеңілдіктерді және цифрлық бақылау жүйелерін қоса алғанда, ауыл шаруашылығына тек мемлекеттік инвестициялар 500 миллион доллардан асты. Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметінше, негізгі өңірлердегі орташа өнімділік онжылдықта 15% – ға өсті. Ұлттық астық резервтері желісі мен сатып алу тетіктері нарықтағы бағаны тұрақтандыруға және фермерлердің кірістерін арттыруға көмектесті. Қазақстанның тыныш азық-түлік дипломатиясы басқалары жоғары дәрежелі дипломатияға сүйенсе, Қазақстан прагматизмге, тұрақтылыққа және логистикалық тапқырлыққа негізделген тыныш жолмен жүріп жатыр,– деп атап өтті Айдарбек Қожанаазаров.
Оның айтуынша 2024 жылы Қазақстан Исламдық азық-түлік қауіпсіздігі ұйымы (IOFS) жасаған астық сатып алуларының үштен бірін негізінен ұзақ мерзімді келісімшарттар бойынша қамтамасыз етті, бұл Қазақстанды жай сатушы емес, мұсылман әлемінің азық-түлік резервтерінің стратегиялық кепілгері етеді.
– Президент Қасым–Жомарт Тоқаев өзінің халыққа Жолдауында агробизнес Қазақстанның өсуінің негізгі драйверлерінің бірі болуға тиіс екенін атап өтті. Бұл саясаттағы мақсатты өзгерісті көрсетеді: Қазақстанның мақсаты – астықтың ірі экспорттаушысы болып қана қоймай, қайта өңдеуді дамыту. Фермерлерді қолдау, суару және цифрландыруға Инвестициялар және тұрақтылыққа назар аудару, Еуропалық жасыл мәміленің (Green Deal) басымдықтарымен сәйкес келеді және серіктестікке жаңа мүмкіндіктер ашады. Неліктен Қазақстан? деген сұрақ туындауы мүмкін: неліктен Қазақстан, айталық, Австралия немесе Канада емес? Жауап – география, бейтараптық және бейімделу болып табылады. География: теңіз экспорттаушыларынан айырмашылығы, Қазақстан Орталық Азияны, Таяу Шығысты және Қытайды байланыстырады. Бұл Транскаспий маршрутының тірегі – бұзылған Қара теңіз дәлізіне маңызды балама. 2024 жылы Қытайдың Шыңжаңға экспорты 60% – ға өсті, ал Иран арқылы өтетін маршруттар Үндістан мен Пәкістанға қол жеткізді. Австралия мен Канада саяси блоктарға көбірек тартылғанымен, Қазақстан бейтарап, тұрақты және прагматикалық нұсқаны ұсынады, – дейді депутат.
Депутат атап өткендей, Қазақстанның аграрлық өрлеуі – қысқа мерзімді маневр емес, ұзақ мерзімді стратегия. Ел ЕО, Қытай және Ислам ынтымақтастығы ұйымдарының платформаларына тереңірек енеді. Дәйекті инвестициялар мен жаңғыртулар кезінде Қазақстан бүкіл Еуразия бойынша азық-түлік таратудың тірек логистикалық хабына айналуы мүмкін. Бытыраңқылық пен өсіп келе жатқан азық – түлік теңсіздігі орнаған әлемде Қазақстан жай ғана жеткізуші емес, тұрақтандырушы күш болып табылады. Оның азық-түлік дипломатиясы орта державалардың үстемдік арқылы емес, сенімділік арқылы қалай басқара алатынын көрсетеді. Бұл жарыста бидай мұнайдан маңыздырақ болуы мүмкін.
Материалды әзірлеген Аяулым СОВЕТ
