Қарағандыда әр кеншінің каскасына арнаулы датчиктер орнатылған
Отпен ойнамайтын уақыт келді. «Ақылды шахта» алысты көксейді. Қарағанды жерінде қауіпсіздік пен технология түйіседі. Иә, бүгінде өңір шахталары смарт жүйелермен қаруланған заманауи қауіпсіз аймаққа айнала түсуде.
Биыл аймақта кеніштің тас қараңғы қойнауында отты ерте анықтайтын автоматты жүйелер іске қосыла бастады. Qarmet компаниясы енгізіп жатқан бұл жүйе шахтаның дәл «жүрегіне» орнатылуда. Сан түрлі камералар, жылу датчиктері, су бүріккіштер сынды қолайлы технология атаулысы кенші өмірін мейлінше қорғау үшін қолданылады. Мәселен, шахтада түтін сезілді ме, температура көтерілген болса, автоматты жүйе дереу іске қосылып, электромагниттік клапандар арқылы су шашылады. Мысал үшін, Абай шахтасында монтаж жұмыстары аяқталып, енді бұл технология барлық шахталарға кезең-кезеңімен енгізілмек. Түп нәтижесінде әр кенші бақылауда, қадам сайын қауіпсіздік қарастырылады.
Төрт бірдей шахта қарамағына позициялау және газ бақылау жүйелері іске қосылды. Әр жұмысшының каскасына арнаулы датчиктер орнатылған. Бұл құйтақандай құрылғы шахтаның ішінде кім, қайда жүргенін дәл көрсетіп, сәт сайын ақпарат беріп тұрады. Ішкерідегі өндірістік жағдай ушықса, диспетчер бірден дереу әрекет ете алады. Қауіп төнген сәтте кенші «дулығасындағы» жарық шамы жанады да, ескерту дабылы іске қосылады. Тіпті, бейнеқұрылғылар арқылы жұмысшының жағдайын айнадағыдай көруге болады.
Қазір кенші өндіріс орнына жалғыз бармайды. Оған заманауи теңдессіз технология серік болады. Мұнайшылардың кейбір технологиясы енді шахтаға қатар қолданыла бастады. Яғни, кез келген көмір қабатын қазбас бұрын газды алдын ала шығарып тастау (дегазация) тәжірибесі Қарағанды шахталарына қоса енгізіліп жатыр.
Qarmet компаниясы бұл үшін бес кешендік жабдық сатып алып, Ленин атындағы шахтада іске қосуды жоспарлауда. Осылайша мұнай саласындағы табысты әдістер енді де кеншілердің де тыныштығын қамтамасыз етпек. «Ақылды шахталар» – жүздеген адамның үйіне есен оралуына берілген теңдессіз мүмкіндік. Компания цифрлық технологияларға, вентиляция жүйесіне, жаңа құрылғылар мен инфрақұрылымға 500 миллион доллар инвестиция салып отыр.
Шахталар ғұмырындағы үр жаңа дәуір автоматты өрт сөндіру жүйесі түтін мен температураны анықтап, дереу жауап қайтарады. Позициялау жүйесі әр кеншінің орнын нақты көрсетеді, төтенше жағдайда ескерту береді. Газ мониторингі метан мен зиянды газдарды ерте анықтап, жарылысты болдырмайды. Мұнай саласынан алынған әдіс дегазация қаупін азайтып, тиімділікті арттырады.
«Өндірістегі ақылды шешімдерге жол ашқан цифрлық платформа қайсы?» дегенімізде ғылым мен бизнестің тоғысында құрылған арнаулы консорциумның мақсаты – өндірістік кәсіпорындарға «Өндіріс 4.0» талаптарына сай шешімдер ұсыну. Мәселен, KAB Systems компаниясы әзірлеген газ талдағыш құрылғылары қазіргі заманғы «ақылды» шахта мен кен орындарын қауіпсіз ете түспек. Ең қызығы, бұл серіктестік газ анализаторларын бастапқыда мүлде басқа жобамен айналысып жатқанда қолға алған. Ол кезде компания өндіріс мамандарын оқытуға арналған цифрлық платформаны жасап жатқан болатын. KAB Systems директоры Ануар Кусаиновтың айтуынша, шамамен бес жыл бұрын компания өндірістік оқыту орталығын құруды бастаған. Алайда, бұл дәстүрлі оқу сыныбы емес, толықтай электронды ресурс ретінде жасалды.
Бүгінде атаулы цифрлық оқу орталығы еліміз бойынша 30-дан астам кәсіпорында енгізілген. Жалпы саны 80 мыңға жуық қызметкер осы жүйе арқылы оқудан өтті. Тіпті, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі өкілдерінің өзі бұл платформаны сынақтан өткізіп, оны еңбек инспекторларын емтиханнан өткізу кезінде пайдаланған. Қазіргі заман талабы одан да жоғары. Өндіріс орындары келесі қадам ретінде толық интеграцияланған қауіпсіздік жүйесін көргісі келеді. Яғни, бағдарлама өзі қызметкерлердің денсаулығы, кадрлық жағдайы, наряд-рұқсаттар, экологиялық бақылау сынды мәліметтерді ескеріп отыруы қажет. Әсіресе күрделі тау-кен металлургиялық бөлімшелердің басшылары адам факторын барынша азайтуды қалайды. Егер жүйе шеберге қызметкердің қандай жұмысқа рұқсаты барын, оның денсаулығын, жеке қорғаныс құралдарының жарамдылық мерзімін көрсетіп тұрса, өндірістегі жазатайым оқиғалардың қаупі айтарлықтай төмендейді.
Қараңғы қапас қойнауында аянбай тер төккен әрбір кеншінің өмірі – баға жетпес теңдессіз байлық. «Ақылды шахта» – алдымен адамның ғазиз ғұмырын сақтау жолындағы тың серпіліс, озық ой мен технологияның жемісі.
Ерқанат КЕҢЕСБЕКҰЛЫ,
«Ortalyq Qazaqstan»
